واهیلی!
. من مرا فان دِرَم درجکه مئن می من، مرا شبا کشاشو خیالا اورشین کونیم تام بزه دیل بوشو ماری خاک آخ............. سله گوسکایانو شبه سمفونی!
تی تیانه چوم پیله زئن!
هان!
فارسی: سرگشتگی
. من دارم منِ من را می نگرم میان پنجره منِ من، مرا می نگرد شب را در آغوش گرفته خیال را در هم می ریزیم بی حرف دل رفته است به خاک مادری آه...... غورباغه های آبگیر سمفونی شب! چشمک زدنِ ستاره ها!
-منام تی مانستنم ده پئر! مورغه سینه کی هیچی اونه
کوتام مرا گیر نایه!
-بوشو جانه تی مار مرا وا بدن! تونام جه من بدتر!
همه جه همه بدتر! ده هی کس هیکسه رام نوکونه! رام بمرده داره! پاک هاتویا مانه کی
ایتا پیله غول باموبی هرچی آدمه دیلرامی یو صاف سادگه فه ورسته بی...... آخه ان ده
چی.............
خو
سرا تکان ده یو دیفاره راستا گیره شه کی ایتا کش فوروز بایه.بیچاره چکره هاچین
پرکسی.
مرداکه
دانه هاتو فاکش فاکش آبچینه خو تک بیگیفت خوره اروش کونان آ بکشه یو تامبزه دیفاره
کش نیشتان دوبو کی دوکاندار بیرون بامو داد بزه:
-اه....برا.........بوشو ایتا جا دیگه. ایا کی
نیشتنه جا نیه!
-تی پئره ایرثیه مگه!
-ترا گم بوشو ایتا جا دیگه بینیش! آدمه زبان ترا
حالی نیبه مگه! انهمه جا! لاب واستی هایا بینیشینی!
-آدمه زبان مرا خوبام حالی به. تی زبانه کی مرا
حالی نیبه! هرتا جا بینیشنم خاب هانا گیدی. کویا بینیشینم!؟ می شهره مئنام نتانم
بینیشینم! نیشتنه ره یام واستی ایجازه فاگیرم! می شهره می دیل خایه می شهره مئن
هرجا کی خایم بینیشینم. به توو چی!
-تی شهر!؟
-بله! می شهر!
یارو
ایتا پیچه قاقابوسته اونا فاندرست بوگفت:
-زبانه خوشه مرا ترا گم بوشو ایتا جا دیگه!
مرداکه
دانه دس تاوه دا خو آبچینه مئن خرتوخشاکه می یان گردستان دوبو ایچی بیرون باوره
اودوشه یارو خیال اوساده کی اون کرا چاقو ماقو دونبال گردستان دره. هاتو نه بیگیفت
نه اوساد اونا دسا بیگفته اونا جه زمین راستا کودان دوبو کی مرداکه دانه داد بزه:
-تی دسا فاکش خجالت بکش! تی پئره سلامالم! ترا کی
کار نارم ایا ایتا پیچه نیشتان درم می نفس بوجور بایه.
-ویری ویری جه ایا بوشو ده اطرفان تی سرعلامه پیدا
نبه کی بازین هرچی بیده یی.....
مرداکه
داد زئن دوبو کی اونه گولی بیگیفت. هاتو خو دسا جه یارو موشت بیرون آوردان دوبو کی
ایتا مرداکه دیگه باله کا اونه دوش جه را فاره سه یو به سا اوشانا فاندرسته پسی
بوگفت:
-تو ده تی دوما جا بدن مشته خانم. بوشو بدا باد
بایه! تو ده چی گی! بوشو بوشو بیدینم....
مشته
خانمه دانه جولوتر بوشویو مرداکه دسا جه
اون چنگ بیرون باوره. مرداکه باله کایا بنا بیجیر. جیوانه ره که دانه هاتو جابا خو
کوله سر جابجا بوکوده اوشانا فاندرستان دوبو ایدفایی جه اوسره خیابان ایتا شندره
دوکوده مردای ده بودو بامو هاتو فارسه فان
رسه داد بزه:
-او بیچارا ولا کون اونه ازار پوتارام نرسه چره
اونا اوتو چنگ تاوه دا داری.....
یارو
چوم خیاله خون بیگیفته بی مرداکا کی خو
آبچینا چنگ بیگیفته تا جه خو دس جان تان وده، فچه مسته ناله کودی، فاکش فاکش هاتو
اونا ایجور کی دوسکول بزنه جه دیفاره کش دورا کودان دوبو. ایتا مرداکه دانه کی
چارچرخه مرا شون دوبو به سا. چارچرخا خیابانه دیمه بنا بامو اوشونه مئن تا بایه
ایچی بگه ایتا ماشین به سایو سه نفر پیادا بو. لیباسه شمری دوکوده دسه مرا اوشانی
کی جیمابوسته بید کنار زئنی مرا بوگفت:
-چه خبره اینجا برید کنار بینم یاللا برید
کنار.......
هالا
اونه حرف تومانا نوبوسته گورزالی جه راه
فاره سه اونه مرا علی پاپوز گیره، تقی واشک، حوسین خاش والیس، حسن پاپروس، غولام
چانکش مامد چاچولباز هاتو گورزالی مرا شوخی کودنو فوش دان فاره سده ایجور که
دیپیچه واورسه ییدی:
-چی بوبو...
-کی گه....
-نه هاچین واکفته بیچارا.....
-اون کی......
-انه داهانا............
-مرا وِلا کون......
شمری
لیباس دوکوده خو سرا راستا کوده بیده هر چی پیندروپارا خیاله جیما کودیدی. اونه
همکاره دانه اونا ایشاره بزه:
-ویشتایی جا مرداکه مردان دره هیکس جوم نوخوره اونه
داد فارسه، بازین هاتو کی جیمابوستیم ایتا لشکر فاره سه......
-اشان هاتو فاندرید اکه امی جان دکفید.
ایتا
صدا بامو کی:
-کی!!!!؟؟؟ اشانه.....................!
گورزالی
تا ایچی بگه، حوسین خاش والیس بوگفت:
-خوبیت ناره گورزالی تی خونا کثیفا نوکون......
سروصدا
هاتو ویشترو ویشترا بون دوبو.
هاتو
ان بوگو اون واورس ان داد بزن او فوش بدن آیتا بگو اویتا بوگو، دوکانداره دانه
بیچاره مرداکه دسا ولاکود. مامد چاچولباز مرداکه دسا بیگیفت کی جه دیفاره کش
ویریزه خو پا سر به سه.....
ره
که دانه جابه اونه کول، پاک مردومه مئن والای خوردی. مشته خانم مرداکا پاک کشاشو
کول به کول همه تانه وسط ایسابو. گورزالی آبه دونبال همه تانا یاقا گیفتی.
تا
تی چوم کار کودی مردوم جیمابوسته بید. خیاله کی سیل را دکفتان دیبی.
در خورد فرورفته هرکس دارد با خودش حرف
می زند. یک جور دارد گپ می زند که گویی یک تُندَر داد در درون آدمی مانده باشد و
سپس دم فروبسته دنیا را بهم بریزد.
دلِ خیابان گرفته است از اینهمه دادِ دم
فروبسته.
شهر پر شده است از سکوتخلوت! فقط سرپایین
سربالا رفتن و آمدن از زندگی زدوده شده. مانند برگ در بادِ روزگار اسیر، گم شدن است
و پنهان شعله را خاموشاندن.
همه چیز خفه شده است.
همه چیز دریغ مانده است.
همه چیز ضجه پنهان شده است و دلِ آدمی
را دارد می درد.
همینطور زندگی خفه شده است و جانِ سگ
کند.
آن که هفت خطِ روزگار است به سایۀ خودش
می گوید دنبالم را نگیر.
آن هم که ندار است و در هفت آسمان،
ستارۀ نداشته را باخته است، با خودش آه می شمارد و حسرت ها را فوت می زند شعله
بگیرد.
هر کس را می بینی حیران است.
هرکس را می بینی برای خودش همینطور می
چرخد.
هرکس حرف خودش را می زند.
هرکس با کلاه سرِ این و آن گذاشتن، خرش
را از پل می گذراند.
هرکس را می بینی در چشم تو نگاه می کند
و دروغ می گوید.
همینطور می مانی ا زاین همه وارونه
شدگی.
می بینی دارد ترا فریب می دهد، می دانی
که یک رودۀ راست ندارد، می دانی که یک مشت خاک در دستش مشت کرده چشم را دارد می
پاید تا درچشمت بریزد ولی باز هم زیر سبیلی رد می کنی و می گذاری کارش را بکند و
ترا خر کند.
هیچکس برای خودش ارج و ارزشی قائل نیست.
هیچ کس شعرو و فهم و فکر و باورش را پی
نمی گیرد.
هر کس یک طرف می کشد این طناب پارۀ
روزگار را.
وای اگرشعله بگیرد این همه دادهای پنهان
شده.
وای اگر هوار شود این همه فریاد در
سکوت.( سکوتفریاد)
شهرا وامه جم. کوچانا دوارم. آپارانه دمه جم. ایتا
ایتا. خیابانانا گردم. ایتا ایتا آ جا اوجا آ خانه اوو دوکان آ مدرسه اوو سینما
همه تان تی نشانا داره تو نه سایی. تو ایسایی تو نه سایی.
هاتو سره
سام بیگیفتانه مانستن آویر تی رافا آ کوچه مئن شلمانه کش، او خیابانه داره جیر،
چوم گردانم، همه جا همه کس تی نشانا داره یو ناره. تی یادا داریو ناره. تی ایسانا
می دیل مئن هارای زنه یو تام زنه. ایسا نه-سایی توو ده. منم من تی پامالا بیگیفته
یادا اورشین کونم.
کیتاب بیگیفته می دس، آبچین واپخته، مو شانه
بوکوده تازه شلوارا دوکوده بامو دارم ترا بیدینم. هوو روز کی هیزاردفا مرا چاکون
واکون کودنه ره آیتا یا بکندم اویتا دوکودم. آ پیران اوو پیران بوکودم. آسینه
پولوکا دوستم واکودم. ور بکشم تا بازو سر، باوردم بیجر، اسین درازجلاسته آسین
کوتاه، انا دوکون اونا بکن، مویانا شانه
بزه نزه رُو باوردم می دیمه فله مویانا
تِغ بزه جیجا بوکودم. وسواسی بوبوسته هیچی جا می دیل رضا ندایی. ان همه هو روز بو.
هو روزانی بو کی ترا خاستیم بیدینم. توو چی بی کی می جانا ول تاوه دابی. توو چی بی
کی می هف تا بی تیتی اسه مانا تیتی بی یو نانستی.
رازِه دوارسته بیستون خیابانا هاچین پرا گیفته
فاره سه ییم سبزه میدان. سبزه میدانا دور بزه نزه لاکانی باغه محتشمه داره جیر
نیشته بو تی رافا راپاستی بیم اکه اکه ناشتیم بایی. می دیل پر زئن دوبو تی جا پیدا
نوبو.
واخوبا بم نه را هو رایه، نه شهر هو شهره نه راشی
هو راشی. هاچین هاچین تورابو دیل بوشو سالانه یادا چو زنه یو مرا رُو آره.
مره
چی اورشین کودان درم
خوشخوشانی
سالانه سال.
هان!
فارسی:
تو
شهر را می گردم. از کوچه ها می گذرم. پاره سنگها
را زیر پا می نهم. یکی یکی خیابانها را می گردم. یکی یکی این جا، آن جا، این خانه
آن دکان این مدرسه آن سینما، همه نشانِ ترا دارند تو نیستی. تو هستی تو نیستی.
همینطور مانند سرگشته ها گم شده در انتظارت پشت
تیر برق، زیر درختِ آن خیابان، چشم می گردانم. همه جا، همه کس نشانِ ترا دارد وُ
ندارد. یادِ ترا دارد وُ ندارد. بودنِ ترا دلم هوار می زند و ساکت می شود. تو دیگر
هستِ نیستی. من هستم من، که جای پای ترا گرفته یاد را بهم زده می گردم.
کتاب در دست گرفته، پیچیده در کیسه پلاستیکی، مو
شانه کرده شلوارِ تازه پوشیده آمده ام ترا ببینم. همان روز که هزار بار برای مرتب
کردن خودم این را کندم آن را پوشیدم. این پیراهن آن پیراهن کردم. دکمه آستین را
بستم باز کردم. بالا کشیدم تا بازو پایین آوردم. آستینِ بلندِ آویزان، آستین
کوتاه، این را بپوش آن را بکن. موها را شانه کرده بهم زده، ریش تازه سبز شده بر
صورت را تیغ زده صورتم را خون خونالود کردم دچار وسواس شده هیچ چیز را دل رضایت
نمی داد.
آن همه همان روز بود. همان روزهایی که می خواستم
ببینمت. تو چه بودی که شعله در جانم انداخته بودی. تو چه بودی که هفت آسمانِ بی
ستاره ام را ستاره بودی و نمی دانستی.
از رازی گذشته در خیابان بیستون داشتم پر می کشیدم، به سبزه میدان رسیدم. سبزه میدان
را دور زده نزده، لاکانی زیر درختی در باغ محتشم نشسته و چشم به راه تو، راه را می
پاییدم برای آمدنت لحظه شماری می کردم که بیایی. دلم داشت پر می زد از تو خبری
نبود.
برای چه می گردم.
برای چه دل من بر بال خیال می نشیند دیوانه سرگشته
شده جای پای ترا می جوید. راهی که می رفتی می گذرد چشم به راه تو، پلک نزده حیران
ترا صدا می زند ترا صدا می زند ترا می خواند ترا می بوسد با هزار هزار حسرت.
بخودم می آیم.
نه راه همان راه است نه شهر همان شهر نه راهی که می رفتی همان راه است. بیهوده
دیوانه شده دل به یاد همان سالها رفته مرا تحریک می کند بهم می ریزد.
امروز هوا دیوانه شده بود یعنی هوا دیوانه نشده
بود باد یاغی شده بود یاغی ای که بسرش زده باشد و همه چیز را خواسته باشد بهم
بریزد ویران کند از سر راهش بردارد. در چنین هوایی با چنین دیوانه ای زنجیر پاره
کرده! هوای قدم زدن بسرم زد و رفتن کنار رودخانه راین، راینی که یک قدمی دریا
رسیده و از تب و تاب افتاده لم داده خوش خوشان به آخر خط! می رسد اما امروز بادِ
یاغی چنان پریشانش کرده بود که نه از خوش خوشانی اش نشان داشت و نه اصلا آن شکیبای
آرام و رام که می شد کنارش قدم زد و خیال پر داد با این همه شال و کلاه کرده از
نوعِ بهاری اش! زدم بیرون و رفته بود تا نزدیکیهای دریا دیدم ساحل پریشان تر از
رودخانه چنان ماسه به سر و کلۀ آدم می زند که انگار شلاق گرفته دستش یاغی تر از
باد شده یا چه می دانم شاید با باد کله به کله شده بود! برگشتم و راه رفته به خانه
را گرفتم! میانۀ راه منظره ای که در این عکس می بینید مرا بیاد گیلان جانم انداخت
و آن طنز مانندی که نشان از پیوند ناگسستنی و دیرینۀ ما گیلکها با آذری زبانان
ماست. اگر چه ملخ پر نمی زد ولی با خودم خندیدم. خندیدن از این که : خار درا سرشکن!
واش درا کون سوجان = خار دارد سرشکن، علف دارد کون سوزان!
ماجرایش هم اینطور است که از دیر باز هنگام کاشت
داشت برداشت! شالیزار، کارگران فصلی ای از آذربایجان-خلخال-اردبیل و.... به گیلان
می آمدند و کار می کردند. بسیارانی از همین طبیعی ترین متحدان ما گیلکها، آمدند و
در گیلان ماندگار شدند و حتی گیلک تر از ما گیلکها! اما صد البته واژه و اصطلاحات
تازه هم به زبان گیلکی افزودند. این تازگیهای زبان را بویژه در غازیان انزلی بخوبی
می توان هنوز هم دید یا شنید! آن سالهای جوانی ام هم یکی از همین آذریهای گیلک شده
یا شاید گیلک آذری شده، کارش این بود که تابستانها یخ در بهشت درست می کرد و در
محل ما می فروخت و هنگام فروش برای جلب مشتری بلند بلند داد می زد: ساب بوکوردم
شکرا زیاد دوکوردم = اشتباه کردم شکر را زیاد ریختم! ( بوکوردم و دوکوردم دو فعل
گیلکی کودن = کردم و دوکودن = ریختن، پوشیدن هم معنی می دهد! است.) یکی از تغییرات
و تازگیهای زبانی ست که اشاره کردم! و اما آن ماجرایی که با یادآوری اش خندیدم چنین
بود که یکی از همین کارگران فصلی یا بقولی مهاجر! برای اولین بار آمده بود گیلان
تا کار کند. خسته رفت زیر درختی نشست اما هنوز نشسته ننشسته آخی چنان گفت و بلند
شد و بلند شدن هم همانا و خار به سرش فرو رفتن! بیچاره رفته بود زیر درخت ازگیل که
ما کونوسدار می گوییمش! روی گزنه! که ما گرزنه می گوییمش! نشست! و آن شد که نباید می شد!
چنان عصبانی می شود که وقتی به ده برمی گردد به همولایتی هایش می گوید گیلان
نروید که خار درا سرشکن! واش درا کون سوجان!
