گیلداستان: اوروشوار- گیل آوایی

گیلداستان: اوروشوار

قاقابوسته نیگایم

اوروشوار

تُوره فته راتو

پاکچینا بو گورشه جنگله جا!،

اخ کی ناجه ناجه ایشمارم،

جنگله نه  اوخانه ره!

سالانه ساله دمرده آویر، رشته بزا بکاشته زای، جیوانی دباخته، اسیرو ابیر، نه دار داره نه سایه. هاتو خیابانان سراجیر سراجور شه آیه، آشغال پاشغاله مئن گرده یو گاگلفت ایچی یافه خو ویشتایه بیگیره. ایتا شب مسچد صفی دیفاره کش، ایتا شب خاریمام، ایتا شب بادِللا مسچده دیمه ایتا شب رازی ایتا شب تازه آباد هاتو شبا روز کونه یو روزان آ میدان اوخیابان آکوچه او محله جه سرخه بنده بیگیر تا دانشسرا، جه دانشرا بیگیر تا ساغرسازان، شهرا میتر کونه یو ایتا شهره آدمانه مئن آویر، خیاله کی گنده واشه بوبو داره شهره گوماره مئن نه اینفر اونا دینه نه اینفر او دسا گیره. خوره کفه ویریزه، سالاسال خیاله ایتا جانشورا نوکوده داره. ایمرویام هاتو بو خوره خیابانا دوارستان دوبویو خوره خوره گب زئن دوبو:

-     ویری... بکف..... تاود.... اوسان.... بزن..... بیگیر......فادن.....بنه.....انهمه جانکشه پسی  هاتو تی جیوانه بنه  ها خاکه ره بازین ها خاکه مئن ایتا سرپنا نداشتی بی که تی سرا اونه جیر فوروز باری.....

-         چیسه برار چی بوبوسته؟

-         برار خودتی هاچین نوگو برار کی جه صدتا فوش بدتره! همه تان بوبوستیم برارخاخور کسکسه مرا جه هیزارتا.......

ایتا خنده بوکوده پسی واورسه:

-         خاب برار کی بد نی یه. تو چره واکف داری!؟

-     من واکف دارم!؟ ایوار بوگفتیم برار، امی دوماغ فرفره جا فو وستان دره! هیزارتا دوشمند بختر جه آ براره! مگه به برار بیبیم بازین ایتا بوخوره مورغه سینه!، هیزارتا ببد دس بسینه!؟

-         منام تی مانستنم ده پئر! مورغه سینه کی هیچی اونه کوتام مرا گیر نایه!

-     بوشو جانه تی مار مرا وا بدن! تونام جه من بدتر! همه جه همه بدتر! ده هی کس هیکسه رام نوکونه! رام بمرده داره! پاک هاتویا مانه کی ایتا پیله غول باموبی هرچی آدمه دیلرامی یو صاف سادگه فه ورسته بی...... آخه ان ده چی.............

خو سرا تکان ده یو دیفاره راستا گیره شه کی ایتا کش فوروز بایه.بیچاره چکره هاچین پرکسی.

مرداکه دانه هاتو فاکش فاکش آبچینه خو تک بیگیفت خوره اروش کونان آ بکشه یو تامبزه دیفاره کش نیشتان دوبو کی دوکاندار بیرون بامو داد بزه:

-         اه....برا.........بوشو ایتا جا دیگه. ایا کی نیشتنه جا نیه!

-         تی پئره ایرثیه مگه!

-         ترا گم بوشو ایتا جا دیگه بینیش! آدمه زبان ترا حالی نیبه مگه! انهمه جا! لاب واستی هایا بینیشینی!

-     آدمه زبان مرا خوبام حالی به. تی زبانه کی مرا حالی نیبه! هرتا جا بینیشنم خاب هانا گیدی. کویا بینیشینم!؟ می شهره مئنام نتانم بینیشینم! نیشتنه ره یام واستی ایجازه فاگیرم! می شهره می دیل خایه می شهره مئن هرجا کی خایم بینیشینم. به توو چی!

-         تی شهر!؟

-         بله! می شهر!

یارو ایتا پیچه قاقابوسته اونا فاندرست بوگفت:

-         زبانه خوشه مرا ترا گم بوشو ایتا جا دیگه!

مرداکه دانه دس تاوه دا خو آبچینه مئن خرتوخشاکه می یان گردستان دوبو ایچی بیرون باوره اودوشه یارو خیال اوساده کی اون کرا چاقو ماقو دونبال گردستان دره. هاتو نه بیگیفت نه اوساد اونا دسا بیگفته اونا جه زمین راستا کودان دوبو کی مرداکه دانه داد بزه:

-         تی دسا فاکش خجالت بکش! تی پئره سلامالم! ترا کی کار نارم ایا ایتا پیچه نیشتان درم می نفس بوجور بایه.

-         ویری ویری جه ایا بوشو ده اطرفان تی سرعلامه پیدا نبه کی بازین هرچی بیده یی.....

مرداکه داد زئن دوبو کی اونه گولی بیگیفت. هاتو خو دسا جه یارو موشت بیرون آوردان دوبو کی ایتا مرداکه دیگه باله کا اونه دوش جه را فاره سه یو به سا اوشانا فاندرسته پسی بوگفت:

-         چیسه!؟ چی بوبو!؟ چره اوتو بیچاره دسا فاکشی!؟ ترا کار ناره بیچاره هاچین.....

یارو هاتو مرداکا فاکش فاکش راستا کودان دوبو بوگفت:

-         بوشو بدا باد بایه! پاسه بانی!؟ 

رادواران هاتو نیمدایره بزه جه اوشون دوارستنه شویید آمویید اوشانا فاندرسته فان درسته دوارستید. هاتو مرداکه دس اونه آبچینه مئن آبچینه اونه تک، خورا جانکشه مرا جه مرداکه چنگ خاستی جیویزانه ایتا جیوانه ره که دانه فاره سه ایتا پیله موقو وا جابه اونه کول، به سا فاندرسته بوگفت:

-         چی بوبو چره اوتو اونا فاکشئن دری برا. بیچاره نفس بیگیفته داره نیدینی مگه.....

یارو بوگفت:

-         تی رایا بوشو به توچی ره. توو وکیلی! تی بارا ببر به تو ربط ناره. بوشو بیدینم......

مرداکه خو باله کایا بیجیر ناهان دوبو.  جیوانه ره که دانه خو کوله سر جابا ایتا پیچه جابجا بوکود. خورا راستا کود. مرداکه تا بایه ایچی بگه، ایتا پیره زناکه دانه کی همیشک  بادلا سِدایبراهیمه مسچده دیفاره کش نیشتی گدایی کودی، خو چادر پره مرا خو رو بیگیفته بوگفت:

-         آو... چیسه شمره....چره بیچارا اتو فاکش فاکش فوقوفته داریدی.... شیمی زورام.....

یارو کی ده هاچین سگا بوسته بوو بوگفت:

-         تو ده تی دوما جا بدن مشته خانم. بوشو بدا باد بایه! تو ده چی گی! بوشو بوشو بیدینم....

مشته خانمه  دانه جولوتر بوشویو مرداکه دسا جه اون چنگ بیرون باوره. مرداکه باله کایا بنا بیجیر. جیوانه ره که دانه هاتو جابا خو کوله سر جابجا بوکوده اوشانا فاندرستان دوبو ایدفایی جه اوسره خیابان ایتا شندره دوکوده مردای ده بودو بامو هاتو  فارسه فان رسه داد بزه:

-         او بیچارا ولا کون اونه ازار پوتارام نرسه چره اونا اوتو چنگ تاوه دا داری.....

یارو چوم  خیاله خون بیگیفته بی مرداکا کی خو آبچینا چنگ بیگیفته تا جه خو دس جان تان وده، فچه مسته ناله کودی، فاکش فاکش هاتو اونا ایجور کی دوسکول بزنه جه دیفاره کش دورا کودان دوبو. ایتا مرداکه دانه کی چارچرخه مرا شون دوبو به سا. چارچرخا خیابانه دیمه بنا بامو اوشونه مئن تا بایه ایچی بگه ایتا ماشین به سایو سه نفر پیادا بو. لیباسه شمری دوکوده دسه مرا اوشانی کی جیمابوسته بید کنار زئنی مرا بوگفت:

-         چه خبره اینجا برید کنار بینم یاللا برید کنار.......

هالا اونه حرف تومانا نوبوسته  گورزالی جه راه فاره سه اونه مرا علی پاپوز گیره، تقی واشک، حوسین خاش والیس، حسن پاپروس، غولام چانکش مامد چاچولباز هاتو گورزالی مرا شوخی کودنو فوش دان فاره سده ایجور که دیپیچه واورسه ییدی:

-         چی بوبو...

-         کی گه....

-         نه هاچین واکفته بیچارا.....

-         اون کی......

-         انه داهانا............

-         مرا وِلا کون......

شمری لیباس دوکوده خو سرا راستا کوده بیده هر چی پیندروپارا خیاله جیما کودیدی. اونه همکاره دانه اونا ایشاره بزه:

-         آغوزدار! هاوا پسه!

کلانتری ماشین بامو. هالا پیاده نوبوسته، جیما بوسته آدمانه داد بیرون بامو:

-         ویشتایی جا مرداکه مردان دره هیکس جوم نوخوره اونه داد فارسه، بازین هاتو کی جیمابوستیم ایتا لشکر فاره سه......

-         اشان هاتو فاندرید اکه امی جان دکفید.

ایتا صدا بامو کی:

-         کی!!!!؟؟؟ اشانه.....................!

گورزالی تا ایچی بگه، حوسین خاش والیس بوگفت:

-         خوبیت ناره گورزالی تی خونا کثیفا نوکون......

سروصدا هاتو ویشترو ویشترا بون دوبو.

هاتو ان بوگو اون واورس ان داد بزن او فوش بدن آیتا بگو اویتا بوگو، دوکانداره دانه بیچاره مرداکه دسا ولاکود. مامد چاچولباز مرداکه دسا بیگیفت کی جه دیفاره کش ویریزه خو پا سر به سه.....

شمری لیباس دوکوده آرام آرامه خورا فاکشه کنار جیویز بزنه بشه.

دوکانداره دانه بوشو کرکرا باورده بیجیر. اونه همساده دوکانام هالا زباله پسی وازنوکوده، دوَسته. پیاده رو ده جا نوبو. کلانتری ماشینا مردوم دُورا کودیبید. خیابانه مئن هاچین سوزن تاودابی جا نوبو.

بیچاره مرداکه اوشانه مئن آویرا بوسته هاتو ایچکه آبه ره زالاش باورده، گورزاله ایچکه آب یاخا گیفته کی اونه گولی دوکونه......

ره که دانه جابه اونه کول، پاک مردومه مئن والای خوردی. مشته خانم مرداکا پاک کشاشو کول به کول همه تانه وسط ایسابو. گورزالی آبه دونبال همه تانا یاقا گیفتی.

تا تی چوم کار کودی مردوم جیمابوسته بید. خیاله کی سیل را دکفتان دیبی.

هان.

تسکه راشی یان، دمرده رادواران - گیل آوایی

تسکه راشی یان، دمرده رادواران

ایتا بو

ایتا نوبو

آیتا کی بو اویتا نوبو

اویتا کی بو آیتا نوبو

هر چی کی بو

تنایی بو

هر کی خو خاک خو خانه

هی کس تنا نمانه

قولقاگیفته هر کی خو مرا گب زئن دره. ایجور گب زئن کی ایتا گورخانه داد آدمه دورون بمانی یو بازین تام بزه دونیایا فوگوردانی.

خیابانه دیل بیگیفته داره جه انهمه تامبزه داد.

شهرا پورا بو داره هاچین تسک! هاچین سراجیر سراجور شونو آمونو جیگفته زندگی جا.  داره ولگه مانستن روزیگاره باده دس اسیر، آویرا بونو جوخوفته شواله گوردوخاشستن.

همه چی دمرده داره. 

همه چی جیگیفته نا.

همه چی جوخوفته ایجگیرا بو آدمه دیلا اورسینن دره.

هاتو دمرده زندگی یو سگه جان کنی.

اون کی هف خطه روزیگاره خو  سایا گه می دوما نیگیر.

اونام کی ناره یو هف تا آسمانه مئن ناشته تیتی یا دباخته داره، خوره خو آیا ایشماره یو ناجه یانا فو زنه ول بیگیره.

 هر که دینی قاقه.

هرکه دینی بی شات تو خوردان دره.

هرکی خو کلا کاره.

هرکی تقی کولا نقی سره مرا خو موشکیلا ایشکیل کونه.

هر که دینی تی چوما نیگا کونه دوروغ گه.

هاتو مانی جه انهمه واگردانه سری.

دینی کی ترا گول زئن دره!، دانی کی ایتا روده راست ناره!، دانی که ایموشته خاک خودس موشتاکوده تی چوما پاستان دره فوکونه تی چومه مئن، ولی بازام شلی بغمزه ردا کونی یو واهلی خو کارا بوکونه یو ترا خرا کونه.

هی کس خوره ارج قورب ننه.

هی کیس خو شعورو خو فامو خو فکرو خو باوره دوما ناره.

هرکی ایسو فاکشه آ روزیگاره دورسفته ویریسا!

وای اگه ول بیگیره انهمه جیگیفته داد

وای اگه اوخانا به انهمه تامبزه فریاد

فارسی:

گذرهای بی رهگذر، رهگذران غرق شده

یکی بود

یکی نبود

این یکی بود، آن یکی نبود

آن یکی بود، این یکی نبود

هرچی بود

تنهایی بود

هرکس خاک خودش خانۀ خودش

هیچکس تنها نبود.

در خورد فرورفته هرکس دارد با خودش حرف می زند. یک جور دارد گپ می زند که گویی یک تُندَر داد در درون آدمی مانده باشد و سپس دم فروبسته دنیا را بهم بریزد.

دلِ خیابان گرفته است از اینهمه دادِ دم فروبسته.

شهر پر شده است از سکوتخلوت! فقط سرپایین سربالا رفتن و آمدن از زندگی زدوده شده. مانند برگ در بادِ روزگار اسیر، گم شدن است و پنهان شعله را خاموشاندن.

همه چیز خفه شده است.

همه چیز دریغ مانده است.

همه چیز ضجه پنهان شده است و دلِ آدمی را دارد می درد.

همینطور زندگی خفه شده است و جانِ سگ کند.

آن که هفت خطِ روزگار است به سایۀ خودش می گوید دنبالم را نگیر.

آن هم که ندار است و در هفت آسمان، ستارۀ نداشته را باخته است، با خودش آه می شمارد و حسرت ها را فوت می زند شعله بگیرد.

هر کس را می بینی حیران است.

هرکس را می بینی برای خودش همینطور می چرخد.

هرکس حرف خودش را می زند.

هرکس با کلاه سرِ این و آن گذاشتن، خرش را  از پل می گذراند.

هرکس را می بینی در چشم تو نگاه می کند و دروغ می گوید.

همینطور می مانی ا زاین همه وارونه شدگی.

می بینی دارد ترا فریب می دهد، می دانی که یک رودۀ راست ندارد، می دانی که یک مشت خاک در دستش مشت کرده چشم را دارد می پاید تا درچشمت بریزد ولی باز هم زیر سبیلی رد می کنی و می گذاری کارش را بکند و ترا خر کند.

هیچکس برای خودش ارج و ارزشی قائل نیست.

هیچ کس شعرو و فهم و فکر و باورش را پی نمی گیرد.

هر کس یک طرف می کشد این طناب پارۀ روزگار را.

وای اگرشعله بگیرد این همه دادهای پنهان شده.

وای اگر هوار شود این همه فریاد در سکوت.( سکوتفریاد)

 ناتمام

چومانا ارسو واره هانده واستی بوستن زار - گیل آوایی

می دیل بیگفته بازام دیلمانی می داده

خیاله بالا بیگیفت شون دره هاچین باده

چومانا ارسو واره هانده واستی بوستن زار

آ روزیگاره می یان هر جیگا کی بیداده

تورم تورم ده هاچین لاته لاتمه، آی داد

هاچین می پیسخاله آه پاک ایتا پیله داده

آویره زاکا مانم واهیلا بو چومان زار

هاچین ده ایجگرا بو ماره نام می فریاده

آویری شهرا دوارست، همه بوبوستد قاق!

سوارا بوستده دوزان، دباخته، پی یاده

زالاش باورده هاچین پورابوست خیابانخاب

دوزان رئیسو وکیلید کونیدی ایفاده!

ویریز فوقوس فوسوجان وسته وسته روسفایی

ده آب جه سر بوگوذشت، دسفارس تی فریاده

فارسی:

دلم گرفته باز هم دادِ من دیلمانی ست.

بالِ خیال را گرفته دارد می رود درست مثل باد است

اشک چشم را پر کرده باز باید زار بود

در روزگار همه جا بیداد است.

دیوانه ام دیوانه ام دیگر لاتِ لات هستم، ای داد

درست آه کوچکِ من یک دادِ بزرگ است

مثل کودک گم شده می مانم سرگردان چشمها زار

درست ضجه شده شده اسم مادر فریاد من است.

گمشدگی شهر را پر کرده است همه حیرانند

دزدها سوار شده اند، پیاده بازنده است.

از گرسنگی رمقی نمانده شهر را خیابانخواب پر کرده است

دزدها رئس و وکیل هستند و فخر می فروشند!

برخیز، حمله کن، داغ کن بس است بس است رسوایی

دیگر آب از سر گذشت، یاری رسان فریاد توست

.

توو - گیل آوایی

 توو

شهرا وامه جم. کوچانا دوارم. آپارانه دمه جم. ایتا ایتا. خیابانانا گردم. ایتا ایتا آ جا اوجا آ خانه اوو دوکان آ مدرسه اوو سینما همه تان تی نشانا داره تو نه سایی. تو ایسایی تو نه سایی.

هاتو  سره سام بیگیفتانه مانستن آویر تی رافا آ کوچه مئن شلمانه کش، او خیابانه داره جیر، چوم گردانم، همه جا همه کس تی نشانا داره یو ناره. تی یادا داریو ناره. تی ایسانا می دیل مئن هارای زنه یو تام زنه. ایسا نه-سایی توو ده. منم من تی پامالا بیگیفته یادا اورشین کونم.

کیتاب بیگیفته می دس، آبچین واپخته، مو شانه بوکوده تازه شلوارا دوکوده بامو دارم ترا بیدینم. هوو روز کی هیزاردفا مرا چاکون واکون کودنه ره آیتا یا بکندم اویتا دوکودم. آ پیران اوو پیران بوکودم. آسینه پولوکا دوستم واکودم. ور بکشم تا بازو سر، باوردم بیجر، اسین درازجلاسته آسین کوتاه، انا دوکون اونا بکن، مویانا  شانه بزه نزه  رُو باوردم می دیمه فله مویانا تِغ بزه جیجا بوکودم. وسواسی بوبوسته هیچی جا می دیل رضا ندایی. ان همه هو روز بو. هو روزانی بو کی ترا خاستیم بیدینم. توو چی بی کی می جانا ول تاوه دابی. توو چی بی کی می هف تا بی تیتی اسه مانا تیتی بی یو نانستی.

رازِه دوارسته بیستون خیابانا هاچین پرا گیفته فاره سه ییم سبزه میدان. سبزه میدانا دور بزه نزه لاکانی باغه محتشمه داره جیر نیشته بو تی رافا راپاستی بیم اکه اکه ناشتیم بایی. می دیل پر زئن دوبو تی جا پیدا نوبو.

چی واسی وامه جم.

چی واسی دیل می شین نیشینه خیاله باله سر، توره واهیلا بو تی پا متتا وامه جه، تی راشه دواره، تی رافا، چوم پیله نزه قاقابو ترا دوخانه. ترا دوخانه، ترا خانه، ترا خوشا ده هیزارهیزار ناجه مرا.

واخوبا بم نه را هو رایه، نه شهر هو شهره نه راشی هو راشی. هاچین هاچین تورابو دیل بوشو سالانه یادا چو زنه یو مرا رُو آره.

مره

چی اورشین کودان درم

خوشخوشانی

سالانه سال.

هان!

فارسی:

تو

شهر را می گردم. از کوچه ها می گذرم. پاره سنگها را زیر پا می نهم. یکی یکی خیابانها را می گردم. یکی یکی این جا، آن جا، این خانه آن دکان این مدرسه آن سینما، همه نشانِ ترا دارند تو نیستی. تو هستی تو نیستی.

همینطور مانند سرگشته ها گم شده در انتظارت پشت تیر برق، زیر درختِ آن خیابان، چشم می گردانم. همه جا، همه کس نشانِ ترا دارد وُ ندارد. یادِ ترا دارد وُ ندارد. بودنِ ترا دلم هوار می زند و ساکت می شود. تو دیگر هستِ نیستی. من هستم من، که جای پای ترا گرفته یاد را بهم زده می گردم.

کتاب در دست گرفته، پیچیده در کیسه پلاستیکی، مو شانه کرده شلوارِ تازه پوشیده آمده ام ترا ببینم. همان روز که هزار بار برای مرتب کردن خودم این را کندم آن را پوشیدم. این پیراهن آن پیراهن کردم. دکمه آستین را بستم باز کردم. بالا کشیدم تا بازو پایین آوردم. آستینِ بلندِ آویزان، آستین کوتاه، این را بپوش آن را بکن. موها را شانه کرده بهم زده، ریش تازه سبز شده بر صورت را تیغ زده صورتم را خون خونالود کردم دچار وسواس شده هیچ چیز را دل رضایت نمی داد.

آن همه همان روز بود. همان روزهایی که می خواستم ببینمت. تو چه بودی که شعله در جانم انداخته بودی. تو چه بودی که هفت آسمانِ بی ستاره ام را ستاره بودی و نمی دانستی.

از رازی گذشته در خیابان بیستون  داشتم پر می کشیدم، به سبزه میدان رسیدم. سبزه میدان را دور زده نزده، لاکانی زیر درختی در باغ محتشم نشسته و چشم به راه تو، راه را می پاییدم برای آمدنت لحظه شماری می کردم که بیایی. دلم داشت پر می زد از تو خبری نبود.

برای چه می گردم.

برای چه دل من بر بال خیال می نشیند دیوانه سرگشته شده جای پای ترا می جوید. راهی که می رفتی می گذرد چشم به راه تو، پلک نزده حیران ترا صدا می زند ترا صدا می زند ترا می خواند ترا می بوسد با هزار هزار حسرت.

بخودم می آیم.  نه راه همان راه است نه شهر همان شهر نه راهی که می رفتی همان راه است. بیهوده دیوانه شده دل به یاد همان سالها رفته مرا تحریک می کند بهم می ریزد.

برای خودم

چه بهم می زنم

خوش خوشانی

سالهای سال.

همین

ایتا کوچی هاسا شعر!- گیل آوایی

کولکه باورده خیالا وامختن،

ایتا درده!،

کویتایا کویتا توشکه زئن!

هیزارتا درد!

هاچین گوماره مئن دکفتا مانه

جیجابوسته جانه تمشانا اوچئن!

هان!

فارسی:

گشتنِ خیالِ درهم ریخته

یک درد است!

کدام را به کدام گره زدن!

هزار درد!

درست در بیشۀ خار افتاده را می ماند

جانِ زخم شده را خار برکندن!

همین.

خار درا سرشکن! واش درا کون سوجان! - گیل آوایی

خار درا سرشکن! واش درا کون سوجان!

امروز هوا دیوانه شده بود یعنی هوا دیوانه نشده بود باد یاغی شده بود یاغی ای که بسرش زده باشد و همه چیز را خواسته باشد بهم بریزد ویران کند از سر راهش بردارد. در چنین هوایی با چنین دیوانه ای زنجیر پاره کرده! هوای قدم زدن بسرم زد و رفتن کنار رودخانه راین، راینی که یک قدمی دریا رسیده و از تب و تاب افتاده لم داده خوش خوشان به آخر خط! می رسد اما امروز بادِ یاغی چنان پریشانش کرده بود که نه از خوش خوشانی اش نشان داشت و نه اصلا آن شکیبای آرام و رام که می شد کنارش قدم زد و خیال پر داد با این همه شال و کلاه کرده از نوعِ بهاری اش! زدم بیرون و رفته بود تا نزدیکیهای دریا دیدم ساحل پریشان تر از رودخانه چنان ماسه به سر و کلۀ آدم می زند که انگار شلاق گرفته دستش یاغی تر از باد شده یا چه می دانم شاید با باد کله به کله شده بود! برگشتم و راه رفته به خانه را گرفتم! میانۀ راه منظره ای که در این عکس می بینید مرا بیاد گیلان جانم انداخت و آن طنز مانندی که نشان از پیوند ناگسستنی و دیرینۀ ما گیلکها با آذری زبانان ماست. اگر چه ملخ پر نمی زد ولی با خودم خندیدم. خندیدن از این که : خار درا سرشکن! واش درا کون سوجان = خار دارد سرشکن، علف دارد کون سوزان!

ماجرایش هم اینطور است که از دیر باز هنگام کاشت داشت برداشت! شالیزار، کارگران فصلی ای از آذربایجان-خلخال-اردبیل و.... به گیلان می آمدند و کار می کردند. بسیارانی از همین طبیعی ترین متحدان ما گیلکها، آمدند و در گیلان ماندگار شدند و حتی گیلک تر از ما گیلکها! اما صد البته واژه و اصطلاحات تازه هم به زبان گیلکی افزودند. این تازگیهای زبان را بویژه در غازیان انزلی بخوبی می توان هنوز هم دید یا شنید! آن سالهای جوانی ام هم یکی از همین آذریهای گیلک شده یا شاید گیلک آذری شده، کارش این بود که تابستانها یخ در بهشت درست می کرد و در محل ما می فروخت و هنگام فروش برای جلب مشتری بلند بلند داد می زد: ساب بوکوردم شکرا زیاد دوکوردم = اشتباه کردم شکر را زیاد ریختم! ( بوکوردم و دوکوردم دو فعل گیلکی کودن = کردم و دوکودن = ریختن، پوشیدن هم معنی می دهد! است.) یکی از تغییرات و تازگیهای زبانی ست که اشاره کردم! و اما آن ماجرایی که با یادآوری اش خندیدم چنین بود که یکی از همین کارگران فصلی یا بقولی مهاجر! برای اولین بار آمده بود گیلان تا کار کند. خسته رفت زیر درختی نشست اما هنوز نشسته ننشسته آخی چنان گفت و بلند شد و بلند شدن هم همانا و خار به سرش فرو رفتن! بیچاره رفته بود زیر درخت ازگیل که ما کونوسدار می گوییمش! روی گزنه! که ما گرزنه می گوییمش! نشست!  و آن شد که نباید می شد!

چنان عصبانی می شود که وقتی به ده  برمی گردد به همولایتی هایش می گوید گیلان نروید که خار درا سرشکن! واش درا کون سوجان!

ایتا هاسا شعر فارسی واگردانه مرا - گیل آوایی

تورابو باد
دیپیچه
واپیچه
بیجارانه ناز فوروشانه
بهاره رونما

بجانه شه بزه گیسویو
جلاسته مورواریدان

گولاز اوچینه گیله مرد
نشاکاره دسه جا
کرچ!

زمین آموجانه

دسودیلبازی

فارسی

دیوانه شده است باد
می پیچد
تاب می خورد
نازفروشانِ شالیزاران است
رونمای بهار

گیسوی شبنم زدۀ برنج وُ
مرواریدهای آویزان

افتخار برمی چیند گیلمرد
از دستِ زن شالیکار
باغرور!

( مترادف کرچ در فارسی نمی دانم. چیزی مثل سرافرازی، گردن فرازی، کله شق و..... معنی می دهد(

آموختن زمین است

دست و دلباز بودن!

هسا شعر - گیل آوایی

واتابه خاک

ما مانستن شبانه چوم برایه! هاچین!

تی تی یانه ایشماردن نایو

ناجه ناجه آ کشئن!

موشته موشته خیال پاک سیاابرانا دواره

تاسیانی شانه زئنه شبانه رُو بامو گیسُو!

غوربته دابه داب

چوم فونیچئنو خابه رخشان کشئن!

هان!

فارسی

خاک( وطن) می تابد مانند ماه

چشم به راهیِ شبانه را!

شمردنِ ستاره ها هست وُ

حسرت حسرت آه کشیدن!

مُشت مُشت خیال انگار از ابراهای سیاه هم اندوهبارتر می شود

شانه زدنِ پریشانگیسوی شب است برای دلتنگی

رسم غربت است

چشم برهم ننهادن و شکلک درآوردنِ خواب!

همین!

شهرِ اکنونِ من آخر کوچی میدانم کو!؟ - گیل آوایی

شهرِ اکنونِ من آخر کوچی میدانم کو!؟
جانسپارو لبِ آب، یا پیله میدانم کو!؟
.
مسگران راسته وُ بازاروُ سیفید مسچد! آی
بادِلا، موستشاری ساغریسازانم کو!؟
.
سعدی یو خطه ماشین جیرکوچه صوندوقساری
سورخه بنده آویرا بوسته ریفقانم کو!؟
.
یا یوهود تپه وُ رودبارتان وُ استخر، ای وای
باغِ شاه، پاستوریزه، آج بیشه سامانم کو!؟
.
یا واگرد، ایپچه بیجیرتر بوشو تا نفت انبار
فان رسه سنگره را جانشورا رودخانم کو!؟
.
ای دریغا که نشد قسمتِ دیدارِ دیار
آی دمردم بوخودا رشت وُ پسیخانم کو!؟

اینها محله های رشت و حومه هستند:

کوچی میدان -  پیله میدان  -  جانسپار  -  لب آب  -  مسگرانه  - راسته -  بازار - سیفید مسچد – بادلا -  موستشاری – ساغریسازان -  سعدی- خطه ماشین- جیرکوچه- صوندوقسازی- سورخه بنده- یوهودتپه – رودبارتان – استخر - باغ شاه – پاستوریزه - آج بیشه - نفت انبار – سنگر - پسیخان

.

ایتا گیلچاردانه - گیل آوایی

نیبه کی تام بزه بی آیو ناله

ببه دیل تاسیانی خاله خاله

جه قورسه دیم ببم هانده اگه قاق!

بازین کیسه بیگیره دیله باله!؟

فارسی

نمی شود که سکوت کرده بی آه و ناله!

دل از تاسیانی(دلتنگی) تکه تکه بشود

از حرف نزدن( دم فروبسته) باز اگر حیران بشوم

بعد کیست بالِ دل را بگیرد!؟

دور جه ماری خاک ناره غوربت جغیرز تاسیان - گیل آوایی

دور جه ماری خاک ناره غوربت جغیرز تاسیان

تاسیانی وا بوسوجی دیل دکفه یاده جان

دیلخوشانه دیلخوشی مئن ناجه به باغو بیجار

چومه ارسو، جان شواله، گورشا بی، بی همزبان

تسکه تسکه دیل تیشین، کو یام بیبی، بی لاب پلا!

رُو آیی، کولکه باورده، توشکه وان وه بی فغان

آ کشی، یادا پرا دی، هانده بی پاک گیله زاک

ماری خاکا دیل زنی، دونیا فوگورده آ میان

آخ بوگفتم ماری خاکو یاد باوردم ماره یاد!

ماری یادو ماری خاکو وا بخانم دیلمان!!!!!!!

تومانا نوبو

فارسی

دور از خاک مادری، غربت غیر از تاسیان(دلتنگی) ندارد

از دلتنگی باید بسوزی دل به جان یاد بیافتد

میان دلخوشیِ دلخوشیها، باغ و شالیزار حسرت می شود

اشک چم، جان شعله کشان، داغ می شوی بی همزبان

تنهای تنهاست دلت، کوه هم باشی می شوی بی دست و پا

بهم می ریزی، کلافِ سر در گم، گره باز نمی شود بی فغان

آه می کشی، یاد را پرواز می دهی، باز می شوی بچۀ گیلان

خاک مادری را در آغوش می گیری، در این میان دنیا فرو می ریزد

آخ خاک مادری گفتم و مادر را یاد آورده ام

یاد مادری و خاک مادری باید دیلمانی بخوانم

ناتمام

چارتا گیلکی کوچی شعر - گیل آوایی

دریا شورم

بجانه شه

جنگلانه اوخان

دیلمانی هارای زنه

بیجارمرزانه سر

گرواز فوزه تک

گیله مرد.

فارسی

مۀ دریا

شبنم برنجها

پژواک جنگل

بر مرزهای شالیزار

دیلمانی داد می زند

گیلمرد

داس بسته به کمر .

1

جولفه بیجار خمیازه کشه

تا چوم دکف

رو بامو کوتامه تسکه دیل

جوم جوم کودان دره

نونواری ره!

فارسی

شالیزار ژرف خیمازه می کشد

تا چشم کار می کند

بهم ریخته دلِ تنگِ آلاچیق

این آن پا دارد می کند

برای تازه شدن.

2

ابریشما مانه روخانه آب

گوسکا جانشورانه

لانتی جا پا بوگوروز

چیچیلاس هلاچین خوردان دره

سبزه واشانه فوروزآمونه جا!

فارسی

آب رودخان  ابریشم را می ماند

شناکردن غورباغه

فرار از مار

سنجاقک دارد تاب می خورد

از رسیدن علفهای سربزیر.

3

جولفه چله دمرده اشکل

دپرکسه زمستانه تسکه تنایِه!

کش بزه داره تومبیجار توخمه جو

باهار دیل زئن دره

بیجارانه چومبرایه!

فارسی

ساقه های مردۀ برنجِ گلِ شُلِ ژرف،

بیدار شده از تنهاییِ سکوت زمستان

در آغوش گرفته خزانه شالی بذر برنج

بهار ناز می دهد

چشم به راهی شالیزاران!

.

گیله زاکم ماری خاکا ولی ایرانا دانم=بچۀ گیلانم ولی خاک مادری را ایران می دانم - گیلغزل - گیل آوایی

گیله زاکم ماری خاکا ولی ایرانا دانم
گیلیکی ماری زبان فارسیه جانانا دانم

باباخان تیرکمانه رنگانه رنگه می گولاز
سبزی سورخی سیفیدی شوره فراوانا دانم

سربولندی جه می ایرانه گیلانی داره نام
نام آویره ناویره هر کی جه گیلانا دانم

پور فتاشتد جه آما سروه جیوانی پرو بال
هانده یاور دانه گیلانه جیوانانا دانم

کرا میدان اگه ایمرو کونه دوشمن فترات
دوشمنه زاهله ترک جنگلی جانانا دانم

هاچینه باغا فوقوفتان دره ده پیسه کلاچ
کرا دونیا دیپیچستن گیله اوخانا دانم

گیل آوایی هاچینه غوربته مئن زئن دری داد
کرا ایران ایتا جان، دیل ولی گیلانا دانم!!!

برگردان فارسی

بچه گیلان هستم خاک مادری را ایران می دانم

زبان مادری گیلکی، فارسیِ جانان  را می دانم

رنگارنگیِ رنگین کان افتخار من است

سبزی و سرخی و سفیدی(پرچم ایران) را شورِ فراوان می دانم

از سربلندی ایران است که گیلانی نام دارد

وگرنه هرکسی از گیلان را گم شده می دانم

زیاد بریده اند پر و بال سرو جوان مان را

باز هم یاری دادن از جوانان گیلان را می دانم

اگر امروز دشمن دارد در میدان بیداد می کند

از ترس غش کردنِ دسمن را جنگلی جانان می دادنم

بیهوده کلاغ خاکستری به باغ یورش می برد

آن چه واخوان شده در دنیا را هوارِ گیلان می دانم

گیل آوایی بیهوده در غربت دارد داد می زند

انگار ایران یک جان است و دل را گیلان می دانم

 .

دوتا هاسا شعر-گیل آوایی

0

کشاشو بازام خیال
خوشخیالِه!
ایتا دونیا ایجگره می جنگله اوخانه
قاقابوم من!

شب چی هاچین چو زنه
می تامبزه اوخانا!

فارسی:

بازهم خیال
خوشخیالی را در آغوش گرفته
یک دنیا بغض واخوان جنگل من است
حیران شده ام من.

شب چه بیهوده تحریک می کند
هوارِ سکوتِ مرا !

1

بهاره جومجومه دیله چو زئن
چی هاچین تی تی وارگانه خیال
رو بامو روزیگاره ووشمه سرا!

پلا ناشتنو قاشوق فوزئن تکا
آمی نقله یو
شلی بغمزه ولا کودن!

فارسی
وسوسۀ بهار است تحریک کردنِ دل
چه بیهوده شکوفه می آویزد خیال
موهای آشفتۀ روزگار بهم ریخته را!

پلو نداشتن وُ قاشق به بغل زدن
داستان ماست وُ
زیر سبیلی رد کردن!
.