وامرازه شادی کرا شهرا دوارسته ندار سفره یه رنگی ناهان بی غمه ویشتا گیله مرد!؟
سفره خالی امی شهر چن تا خوسد بی نانو اب!؟ چندتا زای ویشتا داره ناجه پلایا گیله مرد!؟
چله شب شادی اونه کی بیگیری دسته ندار ویشتا همسادا فارس با دیله دریا گیله مرد
وای اگه من مرا قوربان بیبی بیگانه جه خلق وای اگه فان رسی داد بیچاره بی پا گیله مرد!
گیل آوایی دوخوشاسته جه آ روزانه سیاه داد فارس واستی بیبیم هر بی پنایا گیله مرد
برگردان فارسی شب چله غوغاست بخور بخور در خانه ی دارا، اما گیله مرد برای شب نشینی بیچاره تنها هیچ ندارد گیله مرد برف و سرما نیش نیش می زند خیابان خواب را، وای چه داری سرِ مهمانی دادن با آجیل اعلا گیله مرد!؟ شادی به آدم نمی اید وقتی شهر پر شده است از ندار سفره رنگی گذاشتن بی غمِ گرسنه گیله مرد!؟ چند نفر در شهر ما با سفره ی خالی بدون نان و آب بخواب می
روند!؟ چند تا بچۀ گرسنه حسرتِ پلو دارد گیله مرد!؟ شادی شبِ چله آن است که دست ندار را بگیری به داد همسایه ی گرسنه برس با دریادلی گیله مرد وای بر تو اگر آنقدر از خودت ممنون بشوی و بیگانه با خلق وای برتو اگر نرسی به بیچاره ی بی کس گیله مرد گیل آوایی پژمرده از این روزهای سیاه باید کمک رسانِ هر بی پناهی بشویم گیله مرد!
. چله شب 1390
نخستين شعر گيلکی را کسمايی در مورد يکی
از معاريف رشت سروده است. شبیه این گونه معاریف! را می شود هم اکنون فراوان یافت!:
اسب پيشاھنگ آخر بسرش توبره کشه
اھل شاقاجی اگه حاجی ببه تبجه کشه
چی بگم آ جاکشه؟
يافت تا نھضت مشروطه در اين ملک ظفر
شد ھويدا به ادارات يکی ساده پسر
دست برده به بغل پاکتی آورده به در
گفت فرمان رئيس است نماييد نظر
من خيالم که يقين ايلچی روم و حبشه
چی بگم آ جاکشه؟
گفت مقصود بدانيد از اين امر عجاب
ھمۀ مال تجارت ز اياب و ز ذھاب
نفت و باروت و گچ و تخته و شلمان و کتاب
جمله بايد به حضورم شود اين لحظه حساب
پوطی سشی فاگيرم شھری ببه يا گالشه
چی بگم آ جاکشه؟
آه از آن روز که تاجر بشه را دار ببه
وای اگر ممقولی شھنه پاکار ببه
خاصه بيکار ببه ايپچه دم بی عار ببه
خلق از بدعت او جمله دل آزار ببه
ھر زمان قلب ضعيفان طپش اندر طپشه
چی بگم آ جاکشه؟
ترا گم ترا عمو چند کنی بدعت نو؟
چند از مال فقيران بوخوری بره پلو
ترسم آخر دم مردم بنمايی سگه لو
خانه و ملک بوشو چمچه و خکاره گرو
حاليا نوبت فرش و دوشک و ناز بازبالشه
چی بگم آ جاکشه؟
ھی دوکون خرقه خز کوپچۀ سنجاب و برک
ھی بوخور رشته و خوشکار و مربا و ترک
مورد لعن خلايق زسما تا به سمک
حرف اگر گوش نوکونی نوکون جھنم به درک
اينقدر بزن بوکوش تا کی ترا شکم بشه
چی بگم آ جاکشه؟
حيف صد حيف زفاميل خود اخراج شدی
روی بدعت به جھان مبتکر باج شدی
پيرو شرب و قمار و فکل و ساج شدی
پنج آسی باوردی مرشد ليلاج شدی
گوز ملت به سبيل و ريش حاجی داداشه
چی بگم به آجاکشه؟
اصل قانون اساسی تو دانی اتو نيه
طريق خدا شناسی تو دانی اتو نيه
فکر و تدبير سياسی تو دانی اتو نيه
بدعت ميرزا آغاسی تو دانی اتو نيه
جادۀ صاف بو شو آ جاده تيغ و تمشه
چی بگم آ جاکشه؟
ای خدا ششصد و ھفتاد زجان سرش کن
ھمچو شيخ نر سنی ھدف تيرش کن
دست بی صاحب او بسته به زنجيرش کن
از مکافات عمل طعمه شمشيرش کن
چونکه در سلک زمان يکسره لوطی منشه
چی بگم آ جاکشه؟
برگرفته از کتاب ادبيات
گيلکی اثر زنده ياد ابراھيم فخرايی
.
2
جه اراشیم، فاگیریم، قزوین و تهرانا عمو
جه اوراشیم، فوخوسیم، ملکه خوراسانا عمو
همه را یا نیشانیم، پاکار، ای جا، رادار ای جا
به فغان آوه ریمی جمله یه افغانا عمو
نه، پونا واخالیمی، نه شهره ناکپورا پسر
الله آباد دکن، دارنی و مولتانا عمو
نه سومنات و کجرات و نه رامپو را داداش
نه شکار پور و نه بامپور و نه سیلانا عمو
نه من و مدرس و دهلی و اخالیم، نه بمبئی
نه بنارس، نه مجهلی و نه گوکانا عمو
جه باکو شیم تی فی لیس، جه تی فی لیس تاکوتائیس
جه کوتائیس به باطوم، دس به گریبانا عمو
براره گفتنی ره، جومله یه قفقاز می‌شینه
وا، اجور پیلا کونم، جومله یه ایرانا عمو
ا، بجارانا دینی، می ایله جارا فاندری
من حوسین کاشی یم و رشت می‌کاشانه عمو
از کوله ماسوله تا پسخانه پل، ماله اماست
یده بیضا می‌دسه، چوماق می‌ثعبانه عمو
حاجی هاروته فسون سازم و فومن، بابل
هر کی، هر چی بوگویه، در خطه بوطلانه عمو
ا فتربندا دینی، باستیله پاریسا بیدین
خد من یوسفی و، اون چایه زندانه عمو
آسیابم من و گیلانا همه خورداکونم
اون کی می‌گاز دی نی شه، میرزا کوچیک خانه عمو
.
میرزا حسین کسمایی (متولد ۱۲۴۴، کسما ؛ متوفی ۱۲۹۹، کسما) شاعر، روزنامه
نگار، نویسنده و نقاش گیلانی و یک مشروطه خواه فعال در جنبش مشروطه خواهی
گیلان (۲۰-۱۹۱۵) به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی بود. او از اعضای هیئت
منتخب مجلس عالی در روز فتح تهران بود. برگرفته از سایت ویکیپدیا
ایتا
چیچیر راسته دیفارا واچکسته بو کی ایتا ازازیل زای بامو اونا بیگیره چیچیره دوم وُرسفته
یو دیفاره آجورا جلاسته بمانسته بو. چیچیر خورا جیویزانه بُو، بوگروخته بوو.
دیفاره
جوره دامنه جا ایتا دورسفته لافند والای خوردی. ایتا ترکمه ری گیل گوده اوساده های تاوه دایی لافندا بزنه اونا بِگانه. هرتایام کی
زه یی جه دیفاره جور دوارستی یو کفتی همساده خانه مئن. ایدفایی ایتا صدا بامو
ایجور کی درجه که شیشه بشکسه بی. ترکمه ره که دانه گیله گوده خو دس بنا پا به گوروز.
ده نه سا صابخانه دانه جه خانه بایه بیرون اونا چکا گیره.
همساده خانه، سیماخانا بچسبسه
بو. سیما مار همیشک همساده زناکه مرا دره سر نیشتی یو کله گب زئنه مرا خانه کار
کودی. ایدفا دخسانه باقلایا چت کودی ایدفا سبزی پاکاکودن، ایدفا هاچین نیشتنو بیکاری
جا کاموا بافی بو. ایجور کی هاتو هاچین هاچینه دره سر نیشتن بویو مردوما فاندرستن
کی تا اونه دیل ایپچه واوه.
سیما
دیل شواله کشئن دوبو. تسکه خانه پاک خیاله اسه مانه بیگفته دیل بو کی هاتو ارسو
بوارسته یو همه جایا رده بزه هیستا کود. سیما چوم سورخا بو وارگاده گرکا قاقا
بوسته فاندرستی یو اونه دیل هیزار را شویی.
پور
زمات نوبو کی وارش به سابو. آسه مانه ایجگره تومانا بوسته بو ده هاچین خوره ناک زه
یی. پوشته پوشته سیاابران باده باله سر بینیشته شون دیبید کویانا دوارید. هاوا دیل
واوستان دوبو.
وارشه
به سا پسی سیما دراسانه سر خو زانو کشاگیفته، نیشته بو ایتا کیتابا کی خاندان
دوبوو بنابو خو پا دیمه. کیتابه جا ایتا سیفیده کاغذه پره بزه بو بیرون. ایجور کی
دوزه پیچا مانستن کیتابه جا فاندرستانبی. سیما حاواس ننابو. ایسابو یو نه سابو.
هاتو قاقابوسته، واهیل خو مارا فاندرستان دوبو. آسه مان هاچین ابریشما مانستی.
ابرانا باد ببرده بو زالاش باورده زیمنانه سر بواره. دارانه هیستابو ولگانه جا چکه
چکه فو وستی. ایجور چکه چکه فوو وُستن کی پاک هاتو بوو کی ولگانا فیچالستان دیبی
یو اوشونا والای بدابی. داره ولگانه چکه مورواریده مانستن جه داره جور بیجیر فوو
وستی. خوروسکلاکه دانه هر تا چکه کی اونه سر فو وستی خورا ایجور والای دایی که
خیاله ایتا ودره آب اونه سر فو وستی بی.
سیما
ویریشت. بوشو ایتا تیان آب دوکود. تیانا باورد بنا حصیرپره سر. ایجور کی بگه:
-اسا چی! بازام تانی!؟
هاتو
کی حصیرپرا تیانه جیر "من مرا قوربان" فاندرستان دوبو، کیتابه لا کاغذا
باورده بیرون. کاغذا فاندرسته خاندا دوبو
کی اونه ماره چوم دکفته سیمایا، هالا سیما خو خاندا جینگیفته بو کی اونه مار
واورسه:
مار
اونه شین هاچین خوشکا زه سیمایا فاندرست ایجور کی خاب زاکه دانه کی نیبه هاتو خانه
بینیشینه! تورا به زای. نیبه!؟ خو مویانا جه پیشانی کنار بزه. همساده صدا آمویی کی
کوچه سر کهنه فوروشه مرا گب زئن دوبو. دره صدا باموبو کی سیما بوشو پسی دوسته
بوبوسته بو. خانه بمانسته ایتا دونیا تسک اونه ره.
هان!
فارسی:
سیما / داستان گیلکی
پس از
باریدنِ باران، عطرِ خاکِ خیس آدم را دیوانه می کرد. درِ خانه های همسایه ها یکی
یکی باز شده بودند. بچه ها بازیگوشیهایشان را سر گرفته بودند. گاه گاهی میان بچه
های شیطان، آن که جیغ زیاد می زد و صدای جغش می آمد. سرِ آدم را می برد.
یک مارمولک داشت از دیوارِ راست بالا می رفت. بچه
شیطانی آمد آن را بگیرد که دُم آن بریده شده، چسبیده به آجرهای دیوار آویزان مانده
بود. مارمولک خودش را رها کرده فرار کرده بود.
بالای دیوار از دامنه آن طناب پوسیده ای تاب می
خورد. یک پسرکِ بازیگوش تکه گلِ خشک را برداشته، هی بطرف طناب می انداخت تا به آن
بزند بیندازد. هر کدام را هم می انداخت از بالای دیوار رد می شد و میان خانه
همسایه می افتاد. یک بار صدایی آمد که انگار شیشه ای شکسته باشد. پسرک شیطان تکه گل خشک در دستش را انداخت و گذاشت در رفت.
نماند که صاحبخانه از خانه بیرون بیاید و او را به کتک بگیرد.
خانه همسایه چسبیده به خانه سیما بود. مادر سیما
همیشه با زن همسایه دم در می نشست و با گپ زدن کارهای خانه را انجام می داد. یک
بار باقلی خیس شده پوست می کند یک بار سبزی پاک می کرد یک بار همینطور می نشست از
بیکاری کاموا می بافت. جوری که همینطور بی دلیل دم در بنشیند مردم را نگاه کند تا
دلش باز شود.
دلِ سیما شعله می کشید. خانه خلوت انگار دلِ گرفتۀ
آسمان بود که همینطور اشک باریده به همه جا پاشیده خیس کرده بود. چشم سیما سرخ
شده، سبدِحصیریِ آویزان را خیره نگاه می کرد و دلش به هزار راه می رفت.
زیاد نگذشته بود که باران قطع شده بود. فریاد آسمان تمام شده بود. دیگر برای
خودش هق هقِ پس از گریه داشت. پُشته پُشته ابرهای سیاه بر بال باد نشسته داشتند می
رفتند تا از کوهها رد شوند. دلِ هوا داشت باز می شد.
پس از قطع شدن باران، سیما روی پادری، زانو بغل کرده، نشسته بود. کتابی را که داشت می
خواند کنار پایش گذاشت. از داخل کتاب گوشۀ یک کاغذ بیرون زد. جوری که مانند گربه
دزدکی از داخل کتاب نگاه می کرد. سیما حواسش نبود. بود و نبود. همینطور خیره شده،
سرگشته مادرش را می نگریست. آسمان درست مانند ابریشم می ماند. ابرها را باد برده
بود تا بر زمینهای له له زده از تشنگی ببارد. از برگهای خیس درختان چکه چکه می
چکید. طوری چکه ریختن که درست این جور می ماند که برگها را فشرده باشی و آنها را
تکان می دادی. چکه های برگ درختان مانند مروارید از بالای درخت فرو می باریدند.
خروس هم با هر چکه که برسرش می ریخت خودش را جوری تکان می داد که انگار یک سطل آب
روی سرش ریخته شده باشد.
توله سگ کنار دیوار یک استخوان کوچک را چنان به
دندان گرفته بود که لوس شده دست و پا می زد. نمی شد فهمید که با استخوان داشت بازی
می کرد یا با همان حوصلۀ سر رفته، تنهایی را به سخره می گرفت. خورشید در میان شاخه
های درختان مانند ستاره سو سو می زد. گویی که ریسه ریسه آتش از لای پرچین شعله
بکشد، دراز داز کشیده می شد.
مادرِ سیما حصیر خیس از پاشیدن باران را برداشت
برد تا روی پرچین حیاط خانه آویزان کند که آب آن بچکد و خشک شود. آفتاب مانند تازه
عروس دامنش را گسترده بود روی همه چیز تابان تابان شعله کشان داشت دلبری می کرد و
درختان خیس و علفها خیس را دل می برد. از لای پرچین درست مانند آتش سوسو پخش می شد
انگار که آبکش را جلوی چشم بگیرند و خورشید بنگرند.
سیما چشم از مادرش برگرفت به کتاب نگاه کرد. دست
دراز کرد. کتاب را از کنار پایش برداشت. کمی این دست آن دست کرد طوری که کتاب را "باز
کند باز نکند" انگشتش را روی جلد کتاب کشید سپس آن را باز کرد. تکه کاغذِ
میان کتاب را بیرون کشید. کاغذِ تاشده را که انگار هزار لا تا زده باشند باز کرد.
چند بار بود که می خواند خودش هم نمی دانست. یعنی نشمرده بود که دانسته باشد.
همینطور باز هم چشم روی کاغذ گرداند از بالا تا پایین. سپس میان دستش مشت کرد.
زانویش را در بغل گرفت. به آسمان چشم دوخت.
دنبالِ یک گنجشک را گرفت که از میان شاخه های درخت
جهیده بیرون آمده بود پرگرفته داشت می رفت. با انگشت پایش لبه حصیر را برگرداند.
دوباره آن را سر جایش گذاشت، درستش کرد. همچین که انگشت پایش را از روی لبه
برداشت، لبه حصیر دوباره بلند شد. سیما جوری که یک تکه گِل سخت را زیر پا له کند،
پایش را روی لبه حصیر گذاست. بعد همچین که پایش را برداشت لبه حصیر باز سر بلند
کرد. حوصله سیما سر رفت. کفرش در آمد. هی لبه حصیر را با پای خود بر می گرداند که
درست بماند سپس پایش را از سر آن بر می گرفت، باز لبه حصیر بلند می شد. پا گذاشتن
سیما روی لبه حصیر و برداشتن از روی آن اینقدر طول کشید که سیما حوصله اش سر رفت. تنداتند
پا می گذاشت و پایش را بلند می کرد. بعد لبه حصیر را زیر باران لگد گرفت. ناگهان مادر سیما که در حیاط خانه خمیده داشت
کارش را می کرد سر بلند کرد دید سیما هی با پا روی ایوان می کوبد. ترسید. چادرش را
که بازشده بود از دور کمر می افتاد گره زد به سیما همانطور نگاه کرد. با خودش در
دل گفت:
-وای این دختر چرا
اینطور به جان ایوان افتاده!؟
سپس یک آه کشید و دوباره کارش را کرد.
سیما بلند شد. رفت یک دیگ را پر آب کرد. دیگ را
آورد روی لبه حصیر گذاشت. طوری که بگوید:
-حالا چی!؟ باز هم می
تونی!؟
همینطور که به لبه حصیر با حالت از خود راضی نگاه
می کرد، تکه کاغذ را از لای کتاب بیرون آورد.
چشم دوخته به کاغذ داشت می خندید که چشم مادرش به سیما افتاد. هنوز سیما
خنده اش را نگرفته بود که مادرش پرسید:
-چیه دختر! باز هم با
خودت می خندی!؟
سیما همانطور با خنده گفت:
-آخه حرفهای مادربزرگ
را می خونم خنده ام میگیره!
-چرا؟
-آخه ببین چی برام
نوشته!؟
-چی نوشته؟
-این سر آبِ دهان، آن
سر آبِ دهان؛ برای بچه تنبل سیبیل میشه!
مادر کمی به سیما خیره شد. از کوچه صدای کهنه فروش
آمد:
سیما به مادرش نگاه کرد. مادرش همانطور بفکر فرو رفته
به سیما خیره می نگریست. سیما گفت:
-خوب این یکی رو بگو:
این سر پُره، اون سر پُره، بچه تنبل باید غورت بده!
مادرِ سیما طوری که بگوید اینها همه اش از بیکاری
ست، سیما گفت:
-جواب: آب دماغه!
هر بار هم
که این را می گفت مادرش می خندید. سیما برای مادر بزرگش دلتنگ شده بود.
مادربزرگ در همان کاغذ یک برگ از گل بنفشه را گذاشته بود که خشک شده بود. سیما آن
کاغذ را لای کتابش نگه داشته بود.
سیما آهی کشید و بلند شد. لباس پوشید. موی شانه
شده اش را در آینه نگاه کرده درست کرد. مادرش پرسید:
-باز هم که خودت را
درست کردی داری میری!
-قرار دارم
-با که؟
-با زیبا
-کجا؟
-راسته خرّازها
-فقط تماشای دکانها!؟
-آها. تماشا هم نمی
شه!؟
با خودش گفت:
-خوب وقتی نمی تونم به
تو بگم واسه چی دارم میرم واسه کی دارم میرم همینه دیگه! باید بگم دارم میرم راسته
خرّازها! تو هم بگی تماشای دکانها....
تا مادرش چیزی بگوید سیما گفت:
-من رفتم.
مادرش خشکش زده نگاهش کرد طوری که:
-خوب بچه نمیشه که
همینطور خونه بشینه. بچه دیوونه میشه!؟
موهایش را از روی پیشانی کنار زد. صدای همسایه می
آمد که سر کوچه با کهنه فروش داشت حرف می زد. صدای در آمد که پس از رفتن سیما بسته
شده بود. خانه ماند ه با با یک دنیا سکوت برای او.
