گیلداستان: فچم فچم رادوار
گیل آوایی
جولای 2015
هرچی ارا اورایا فاندرست، هیچی نیده. زلزله صدا اونه سرا بردان دوبو یو نتانستی اونا دارانه ولگه مئن بیافه. هاتو چوم گردانن دوبو کی ایتا چیچینی خیاله آلوغه مانستن هاتو ایتا داره خاله سر فوروز آموندوبو کی ایچی هاچین برقه مانستن جه او خاله ولگانه مئن پر بکشه یو سایه بزه یو آویرا بوست. چیچینی دانه پاک ایتا جینگیری زاکه مانستن کی دسو پا یا ارا اورا زئنه مرا ونگ بزنی یودونیایا خو سر فوکونی، داره خاله سر ولگانه مئن خیاله چکو پر زئن دوبو.
خیابانه ایسفالت ایجور آلو زئی زباله آفتابه جا کی تانستی اونه سر مرغانه دشکنه بی! هاتو کی تی چوم ایتا پیچه دور دوره شر دکفتی پاک خیاله کی ایتا سل آب تی چومه دکفتی بازین ایتا چکه آبه را پاک آدم زالاش آوردی.
پیره زناکه دانه ایتا دس سیاه آبچین بیگیفته، ایتا دس چادرپره مرا خوو دیما پاکاکوده پسی خوو رایا بیگیفته فچم فچمه شون دوبو. ایتا چانکش دوو تا پیله باله کا لبالب جه بادمجانو پامودورو چوچاقه مرا، پیره زناکا دوارسته شلمانه کش چانچو فوروز بارده، دور دوره شر چوم بگردانه قاقا بوسته ایتا آه بکشه. پیره زناکه دانه جه آبلاکو یاواشتر خو رایا بیگیفته آمون دوبو. به سا. سی یا آبچینا آ دس اوو دس بوکود. چادرپرا جیما کود. خو سرا راستا کود، بیدینه چانکش چه اوتو قاقا بوسته داره.
خانا فاندرستی، آدمه کولا جه آدمه سر کفتی. هاچین ایتا پیله کاخا مانستی. یانی پیله کاخا مانستی! چیسه!؟ خوره ایتا پیله کاخ بوو. اونه در اونه دیفار اونه درجه-کان اونه هیره یان اونه دورادور تا لوجانه-ک هاچین سنگه مرمر! بازین خالی سنگه مرمر نوبو کی!؟ هامه جایا نقشو نیگارا کوده، پاک آدم قاقا بوستی جه اوشونه فاندرستن. شهرا دیپیچسته بوو.. آ سالان پاک خیالی کی موسابقه بداشتیبید شهره باغو بیجارا پوشته بوکوده، هاتو کاخو ویلایو اربابی خانه بساخته بید. هی کسه خطام نخاندیدی. هاچین ایتا دسته پیله خوک پاک بزه بی هیندوانه باغا، هاتو فرنه کشان هرچی خاستید کودید. نه بیجار نه باغانا رام کودید نه خودایا! هرچی بو، ان بو کی سیرایی ناشته بو، همه چه فه وه رستن بوو.
خاب هانه ده. ویشتایان راه دکفته بید جه ویشتایی جیویزید، اوشانا دس به اسمان خودا خودا کونان موشتا بوست ایتا لشکرا بوست شهرا دوارستید. شکم سیرانام وختی دپرکستید که ده کوکو واگردسه شیشیندازا بوسته پسی، هر کی ایتا موشه سولاخا سرقوفلی فادایید بازین ها ویشتایانه لشکره مئن، ویشتا ویشتا جان دکفته پسی، هرکی خو کلا بکاشته یو بوبوسته پیله کس خودا خططام نخانده بوبوسته کسکسانه کس. تو نوگو!؟ وختی ایتا کار فکره مرا نبه یو نانستن ببه یو کورم کلاچم را دکفتن! هان به کی پئر به پسر رام نوکونه! ویشتا ویشتاتر به یو! خانه خراب، خراب تر!
اوو وختان کی ویشتا دس هی جایا نرسه یی خودا خودا کودی کی خودا اونه داد فاره سه، اسا خودا بوبوسته بوو چوماق اونه سره جور، خیاله پیله غول جه شیشه بیرون بامو بی! کی اونه شیشه مئن واگرداننه ره واستی موسا خانا وکیل گیفتن! ده نه خودایا شا دوخادن نه شیطانا!
اسا هاخانه یام، کی اونا فاندری تی کولا جه تی سر کفه، ایتا جه هو ویشتایانه ویشتا فوروشه شینه. اونه پئر چانکش بو. ایتا کوچی دانه دوکان وازاکود. ایتا ریش بناپسی ایجور بوبوسته بو کی آخوند اونه دسا آب فوکودی. اونه پسرانه دانه یام هاچین لانتی یی کی افعی بوبوسته، ویشتایانه زاکانا ایتا ایتا سر به نیست بوکوده پسی، هر چی بخاستد بوکودد بوبوستد الان پیله کس. اشانه دورسفته خانه آدم فوروشی یو آدم کوشی یو ماله مردومه بوجور کشی پسی، بوبوسته کاخ! ایجور که ده خوشانه سایا گیدی خوشونه دونبال نایید.
رادوران ها خانانا کی فاندرید هامه تان دانیدی گیدی کی آیتا خانه ایتا کبلایی دوکاندار کی اونه دورسفته دوکانه مئن هاچین موش دو وستی یو پنشتا اونه شین همیشک شیشتا گیروب بو، پسره شینه، اویتا خانه صابه پئر کولادوج بو کی کومیته مئن بوبوسته بو شمر دکفته مردومه جان اسا بوبوسته کسکسانه کس کی اونا گیدی خوب بو تی پئرا بیده یی ناویره گفتی خو پئره کفشه لنگا سگ ببرده.
ده سالانه ساله دوارسته داره. ویشتایانه ره بمانسته داره ویشتایی یو اوشانه زاکانه ره ناجه! بازام هو ویشتایانه لشکر یو سربارانه سرداری. ایتا نسله دیگه جه اشان بامو داره. اشانه زاکانا حالی نیبه کی چوتو جه کویه به کویه فاره سه ده. نه دورسفته خانه دانیدی چیسه نه ویشتایی اشانه حالی به. ولی خاب روزیگار خو درسا ده. واشانه مئنام دینی ایدفایی ایتا گول نومود کونه.
ها خانه مئن ایتا بیچاره زنای خدمتکاره. آشپزی کونه، شوره، واشوره، زاکانا رسه. کوچیکانی ایتا پیله کسه دختر بوو. اونه پئرو مار محله مئن همه کسه داد فارسه ییدی. نه ایفاده داشتیدی نه جه همسادن بی خبر بید. بیچاره زنای اوو سالانا همیشک آه کشه یو دور دوره شرا فاندیره قاقا به. اسا روزگاره دس اونا بیگیفته ایجور پرتاب بوکوده کی خودشام نتانه خودشا بیافه کی کویه بکفته داره. پیرانه سری دکفته داره مردومه خانه کارا کودن. روزان کار کودی یو بازین شویی خو خانه. ایمروزام خوکارا تومانا کوده بو یو خو خرتو خشاکا اوساده بخچه بوکود راه دکفته بوو. هاتو خو پایا جه در بیرون ننا، اونه چوم دکفته پیره زناکا کی فچم فچم آمون دوبویو تازه فاره سه بو شلمانه کش ایسانده بو کی ایتا نفس تازه بوکونه اونه چوم دکفته بیچاره زناکا که جه در باموبو بیرون. اوشانه چوم دکفه همدیگه چوم. قاقا بوسته همدیگه یا فاندرید. ایجور که اشانا برق بیگیفتی بی همدیگه یا فاندرستید.
بیچاره زنای جه خانه بیرون بامو را دکفه. پیره زنای دو واره فچم فچم خو رایا گیره. هالا فانرسه خورا ننه ولی ایجور انه فکر شه دور دوران. بیچاره زنای هاتو فکراشو پیره زناکه بوشو راشی یا گیره ایجور کی پا بنه اونه پاماله سر. پیره زناکا فاره سه. نزدیکا بده. نزدیک تر. بیچاره زنای هاتو بخایه نخایه ایسه پیره زناکا فاندیره. پیره زنای هاتو فچمسته خو سرا راستا کونه بی انکی انه حاواس بمانه بیچاره زناکا چوم دوجه. همدیگه یا قاقا بوسته فاندرده. چومان اشانه شین خیاله ایتا دونیا آشنایه داد زنه ده. پیره زناکا باور نایه. بیچاره زناکا هاچین خوشکا زنه. چاکنشه دانه هاتو خو خو خیالا وامختان دوبویو خو چانچو جابجا کودان دوبو. ایتا چیچیلاس جه دیفاره جور ویریشت. چیچینی اونه دوما بیگیفت. زلزله صدا یک روند آمویی. چانکش آ پا اوو پا بوکود. پیره زناکه دانه هاتو قاقا بو بیچاره زناکا فاندرست. بیچاره زنای ایدفایی کی انا یاد باموبی بوگفت:
- موترم تویی!؟
پیره زنای هاچین لاما بو اونا فاندرست. هاتو کی فاندرستی خو خیالا وامخت. بوشو اوو دور دوران. بیچاره زناکه چوم ایتا دونیا آشنایی داشتی. ایتا دونیا یادا خو مرا تازه کودی. چومان هوو چومان بویوو نیگا هوو نیگا. پابپا دس به دس کوچیکانی سالانا دوارستن بویو پیللا بوستن. ایدفایی بوگفت:
- اوخی فاتی جان. تویی!؟ توو کویه ایا کویه!
بیچاره زناکه دانه هاچین قاقو بوسته آویره نیگا مرا اونا فاندرست. ایجور فاندرستن کی ایتا دونیا حرف بزه بی. ایجور نیگا کی حرف بوو ایجور نیگا کی همه چی یا گفتی یو گفتن نخاستی. ایجور نیگا کی تومامه مهربانی یا خو مرا داشتی یو آشنایی یا. آرامه بوگفت:
- خاب من اخانه کار کونم
- خانه کار!؟
- اها
- پس تی خانه کویه یه؟
- هو رازی
- رازی؟
- آها. تو کویا نیشته یی ؟
- آینک
- آینک!؟ اووو انهمه رایا واستی بیشی؟
- خاب هان می کاره. همه تا روز شمه آیمه
- آی روزیگار!!! چی باده مانستن بوگوذشته! ترا یاده موترم؟
- چی یاده ؟
- کوچه مئن پابرانده؟
- اوو! پابرانده!!! جه پابراندگی بدتر! تومان بکندا نیگی!؟
- آها! پسچیکی مرا یاده! تومان بکنده پابرانده کوچه مئن هاچین.................
- وای خاکبازی ترا یاده؟
- ولوله رکانه مرا ماچه لوس!
- می ماره بیچاره چقد داد زه یی آخه زای تو ده پیللا بوستی! آخه دخترام مگه تومان بکنده کوچه مئن دو وِه!؟
هاتو دوتایی پابپا خوشخوشانه شوندیبید. گاگلف ایساییدی. ایجور ایسان کی لاب اوشانه کوچیکانی سایه مانستن اوشانا بچسبسه جه پا جیر هاتو دراز دراز فاکشه بوبوسته کی نه نشان جه پیرانه سری داشتی یو نه فچم فچمه راشون. گاگلف ایساییدی کسکسا فاندرسته خنده کودید. هاتو خنده آه کشه ئنه مرا دو واره رادکفته شویید ایجور کی خیاله ول گیفتان دیبید.
ایتا پیسه کلاچ دیفاره کش ایچی فوتورک بزه توکا گیفتان دوبو. شلمانه کش چانکش خو چانچو جانکنشه مرا نهان دوبو خو کوله سر. ایتا ماشین جه دور بوق بزه. زباله هاچین خاستی همه چی یا ول تاوه ده. دارو درختو آدمان زالاش باورده بید. خیابانه ایسفالته سر پا نشاستی نان. پابرانده پایا گورشا کودی. پیره زناکه دانه چوم دکفته دیفاره سر بچسبسه کاغذا کی اونه مئن بینویشته نهابو:
اون کی بوشو، بوشو....جیویشت! اونکی بمانسته بیبیشت! داغا بدیل بداشت واویشت!
اوروش اوروش اوروش وار
هرکی ایسه رادوار!
باد بوبوو... باد..... دیپیچ........ واپیچ........ فوران...... فوکون....... فوگوردان........
واران بوبو واران.... بوار دپاچ بوشور واشور.....ببر بوشو
روخان بوبو همیشک رادوار
دریا بوبو دریا......
هان!
فارسی:
خمیده خمیده در راه
هرچه این طرف آن طرف را نگاه کرد، هیچ چیز ندید. صدای زنجره[1] سرِ آدم را می برد و او نمی توانست زنجره را بالای درخت بیابد. همینطور داشت چشم می گرداند که یک گنجشک مانند شاهین روی درخت، بر شاخه ای فرود می آمد که چیزی مانند برق از آن شاخه میان برگها پر کشید و سایه زد و گم شد.
گنجشک مانند یک بچه نق نقو که دست و پایش را این جا و آنجا برند و گریه کند و دنیا را سرش بریزد، میان برگهای شاخۀ درخت گویی در حال مرگ باشد دست و پا می زد.
آسفالتِ خیابان از آفتاب نیمروز چنان گرما می زد که می توانستی روی آن تخم مرغ نیمرو کنی. همینطور که چشمت کمی به دور دورها می افتاد انگار که آبِ یک آبگیر به چشمت بیافتد می نمود آن وقت که برای یک چکه آب دل آدم ضعف می رفت.
پیره زن که با یک دست کیسه پلاستیکی را گرفته بود با دست دیگرش پس از اینکه لب و گونه اش را پاک کرد راهش را گرفته و خمیده خمید داشت می رفت. یک بازارگردِ چانچو[2] به دوش با دو زنبیلِ پُر از بادمجان و گوجه و سبزی باز پیرزن گذشته کنارش تیربرق چانچوی اش را زمین گذاشت، به دور دورها چشم گرداند حیران زده یک آه کشید.
پیرزن آهسته تر از لاکپشت راهش را گرفته می آمد. ایستاد. کیسه پلاسیکی سیاه را این دست آن دست کرد. لبه های چادرش را جمع کرد. سرش را بلند کرد ببیند بازارگرد به چیزی آنطور خیره شده است.
خانه را نگاه می کردی، کلاه از سر آدم می افتاد. درست مانند یک کاخ بزرگ بود. یعنی ماند یک کاخ بزرگ بود چیست!؟ خودش یک کاخ بزرگ بود. درِ آن، دیوارش، پنجره ها پاگرد پله ها، دورادورش تا بالای بام تماماً سنگ مرمر بود! فقط سنگ مرمر نبود که!؟ همه جایش نقاشی شده، درست آدم حیران می شد از نگاه کردن آن. در شهر پیچیده شده بود... این سالها درست انگار مسابقه داشته باشند باغهای شهر را بایر کرده همینطور ویلا و خانه های اربابی ساخته بودند. خطِ هیچکس را هم نمی خوانند. درست مانند یک دسته خوکِ بزرگ که به باغ هندوانه زده باشند. همینطور زوزوه کشان هرچه می خواستند می کردند. نه به شالیزارو باغ و نه به خدا رحم می کردند! هر چه بود این بود که سیرایی نداشته همه چیز را می بلعیدند.
خوب همین است دیگر. گرسنه ها راه افتاده بودند که از گرسنگی رها شوند دستهاشان رو به آسمان خدا خدا کنان مشت شده یک لشکر شده بودند شهر را پر کرده بودند شکم سیرها وقتی چشم باز کردند که دیگر کار از کار گذشته بود و هرکسی یک سوراخ موش را سرقفلی می دادند سپس میان همین لشکر گرسنه ها، گرسنه بجان گرسنه افتاده هرکسی کار خودش را می کرد و شد آدمی بزرگ که خط خدا را هم نمی خواند شده کس کسانه کس. تو نگو!؟ وقتی کاری با فکر نباشد و با ندانستن باشد و چشم بسته راه افتادن همین می شود که پدر به پسر رحم نمی کند! گرسنه گرسنه تر می شود! خانه خراب، خانه خرابتر می شود!
آن وقتها که دست گرسنه به جایی نمی رسید خدا خدا می کرد که خدا به داد او برسد. حالا خدا بالای سرش چماق شده بود انگار که غول بزرگ از شیشه بیرون آمده باشد! که برای برگرداندنش به شیشه باید موسی خان را وکیل می گرفتی[3]! دیگر نه نمی خدا را صدا کرد نه شیطان را!
حالا همین خانه هم که نگاهش می کنی کلاه از سرت می افتد مالِ یکی از همان گرسنۀ گرسنه فروش هاست. پدرش بازاگرد (چانکش) بود. یک دکان کوچک باز کرد. پس از گذاشتن ریش جور شده بود که آخوند روی دستش آب می ریخت. پسرهایش هم درست مانند ماری که افعی شده باشد، پس از سر به نیست کردن یکی یکی از بچه های گرسنه ها، هرچه خواستند کردند حالا سرشناس شدند. خاۀ ویرانشان پس از آدم کشی وُ آدم فروشی و مال مردم بالا کشیدن شده بود کاخ! یک جور که دیگر به سایه خودشان هم می گویند دنبالشان نیاید.
رهگذران همین خانه را که نگاه می کنند همه شان می دانند می گویند که این خانه خانه پسرِ کربلایی دکاندار است که در دکان خرابه اش موش می دوید همیشه پنجش گرو شش بود. پدرِ صاحب آن خانه کلاهدوز بود که میان کمیته شمر شدهب ود به جان مردم می افتاد حالا کسکسانه کس شده که به او می گویند خوب شده پدرت را دیدی وگرنه می گفتی لنگه کفشش را سگ برده.
دیگر سالهای سال گذشته. برای گرسنه ها گرسنگی و برای بچه هایشان حسرت مانده است. باز هم همان لشکر گرسنه ها هست و سرداریِ سرباران. یک نسل دیگر از آنها درست شده است. به بچه های اینها حالی نمی شود که چطور از کجا به کجا رسیده اند. نه خانه ویران را می دانند چیست نه گرسنگی حالی شان می شود. ولی خوب روزگار درسش را می دهد. میان علفهای هرز یک بار می بینی گولی هم بچشم می آید.
میان همین خانه یک زن بیچاره خدمتکار است. آشپزی می کند. می شورد خشک می کند به بچه ها می رسد. سالهای کودکی، دخترِ یک آدم دارا بود. پدر و مادرش در محله به داد همه کس می رسیدند. نه فخر می فروختند نه از همسایه هاشان بی خبر بودند. بیچاره زن، آن سالها را همیشه با آه کشیدن بیاد می آورد و به دور دورها خیره نگاه می کند. حالا دست روزگار او را گرفته یک جور پرتاب کرده بود که خودش هم نمی توانست خودش را بیابد اینکه به کجا افتاده است. پیرانه سر افتاده است به کار خانه داری در خانه مردم. روزها کار می کرد و سپس می رفت خانه خودش. امروز هم کارش را تمام کرده بود و وسایلش را جمع کرده بقچه کرده و راه افتاده بود. همینطور پایش را از در بیرون نگذاشته چشمش به پیره زن افتاد که خمیده خمیده داشت می آمد. تازه به تیر برق رسیده بود و ایستاده بود تا نفس تازه کند چشمش به بیچاره زن افتاد که تازه از در بیرون آمده بو. چشمهاشان بهم افتاد. خیره به هم دیگر نگاه کردند. یک جور که آنها را برق گرفته باشد به همدیگر خیره شدند.
بیچاره زن از خانه بیرون آمده راه می افتد. پیرزن دوباره خمیده خمیده راهش را می گیرد. هنوز نرسیده بخودش نیاورد ولی یک جور فکرش به دور دورها رفت. بیچاره زن همینطور بفکر رفته راهِ رفتۀ پیرزن را می گیرد یک جور که پا جای پای او بگذارد. به پیرزن می رسد. نزدیک می شوند. نزدیک تر، بیچاره زن همینطور خواسته نخواسته می ایستد به پیره زن نگاه می کند. پیرزن همینطور خمیده سرش را بلند می کند بی آنکه حوایش باشد بیچاره زن هم دارد به او نگاه می کند. به همیدیگر خیره شده نگاه کردند. چشمهاشان انگار یک دنیا آشنایی را داد می زدند. پیرزن باورش نمی شود بیچاره زن درست خشکش می زند. مردِ بازارگرد( چانکش ) همینطور خیالش را داشت می گشت و چانچویش را جابجا کرد. یک سنجاقک از بالای دیوار بلند شد پر کشید. گنجشک دنبالش افتاد. صدای زنجره یک ریز می آمد. چانکش این پا آن پا کرد. پیره زن همینطور خیره شده به بیچاره زن نگاه کرد. بیچاره زن ناگهان که یادش آمده باشد گفت:
- محترم!؟
پیرزن انگار فلج شده باشد به او چشم دوخت. همینطور که داشت نگاه می کرد خیالش را می جست. به دورهای دور رفت. چشمان بیچاره زن یک دنیا آشنایی داشت. یک دنیا یاد را با خود تازه می کرد. چشم همان چشم بود و نگاه همان نگاه. پا به پا دست در دست سالهای کودکی را گذشتن بود و بزرگ شدن. ناگهان گفت:
- آخ فاطی جان. تو هستی!؟ تو کجا اینجا کجا!
بیچاره زن درست حیران شده با نگاه گم به او چشم دوخت. یک جور نگاه کردن که یک دنیا حرف بزند. یک جور نگاه کردن که حرف بود و یک جور نگاه که همه چیز را می گفت و گفتن نیاز نداشت. یک جور نگاه کردن که تمام مهربانی را با خود داشت و آشنایی را . آرم گفت:
- خوب من در این خانه کار می کنم
- کارِ خانه!؟
- آها
- پس خانه خودت کجاست؟
- همان رازی
- رازی؟
- آها. خانه تو کجاست؟
- آینَک
- آینَک!؟ آه..... این همه راه را باید بروی؟
- خوب همین کار من است. همۀ روزها می روم می آیم.
- ای روزگار!!! چه مثل باد گذشت! یادت هست محترم؟
- چه یادم هست؟
- اوووو.....پابرهنه! بدتر از پابرهنگی! بی تنبانی!؟
- آها...پس چه که یادم است. بی تنبان پابرهنه در کوچه درست.....
- وای خاکبازی؟
- با پسرهای بازیگوش "ماچه لوس"!
- بیچاره مادرم چقدر داد می زد که آخه بچه تو دیگر بزرگ شدی! آخر دختر هم مگر بی تنبان میان کوچه می دوَد!؟
همینطور دو تایی پا به پا خوش خوشانه می رفتند. گاه گاه می ایستادند. یک جور ایستادن که درست مانند اینکه کودکی شان سایه وار چسبیده به آنها از زیر پا همینطور دراز دراز کشیده شده بود که نه نشان از پیرانه سری داشت و نه خمیده خمیده راه رفتن. گاه گاه می ایستادند به یکدیگر نگاه می کردند می خندیدند. همینطور با خندیدن آه کشیدن دوباره راه افتادده می رفتند یک جور که انگار شعله آتش می کشیدند.
یک کلاغ خاکستری پای دیوار چیزی را گرفته نک می زد. پای تیربرق چانکش چانچویش را با جان کندن داشت روی دوشش می گذاشت/ یک ماشین از دور بوق زد. نیمروز داغ درست می خواست همه چیز به آتش بکشد. درخت و شاخه و آدمها ضعف آورده له له می زدند. روی آسفالت خیابان نمی شد پا گذاشت. پاهای برهنه را داغ می کرد. چشم پیرزن به کاغذی چسبیده به دیوار افتاد که رویش نوشته شده بود:
جیغ جیغ جیغبار[4]
هرکس هست رهوار!
باد باش باد...بپیچ واپیچ دور کن...بریز... خراب کن...
باران باش باران...ببار بپاش...بشور واشور....ببر برو
رودخانه باش همیشه رهوار
دریا باش دریا......
همین.
[1] زلزله> ویکیپدیا:زَنجـِره (به انگلیسی: Cicada) یا مو یا جیرجیرک دشتی گونه‌ای حشره است از راستهٔ نیم‌بالان (Hemiptera)، رده زنجره‌ریختان (Cicadomorpha) یا Auchenorrhyncha که دارای چشمانی ریز و با فاصله از هم بر روی سر و بال‌های شفاف ترانما با رگ‌بندی زیاد است.
[3] اصطلاحی ست که در گیلان زبانزد است و کنایه از وکیل معروفی در تاریخ معاصر گیلان دارد و بیشتر در مواردی گفته می شود که از عهده آدم معمولی برای درست کردن و به راه آوردن و احقاق حق کردن، خارج است.
[4] اوروشوار به معنی فریادهای اندوهبار است.
