گیلداستان: پیاده بوشو تی پا واج بایه - گیل آوایی

پیاده بوشو تی پا واج بایه*

15 فوریه 2009

زالاش باورده، هاچین ایتا دونیا غورصا می دیله مئن اورشین گودان دوبوم. لل پر نزه یی. گاگلف کبله علی بازار مج، موشته کرفا ایور زه ای ایتا چکه یخه آبا اودوشتی. کاسااقا چانکش، دیفاره کش خوابا شوبو. ایتا پیسه کلاچ  نانم چی خود  توک بیگیفته،    هاتوپارپنگالی اونا فوقوته، کرا داره لچه چیک چیک صدا دایی.

زارا مار کرده خاله مرا هرچی هیش هیش گودی، کلاچ جوم نوخوردی. آشغالانه مئن می چوم دکفته ایتا پاره توپا. اونا اوسادم . بیدم شا چاگودنو بازی گودن. پاره توپا ویگیفتم بشم بخانه بودوجم. هالا فانرسه بوم کی مار مرا بوگفت :

- تو ده نخایی بیشی ! او بیچاره ویشتایی جان بمرده!

هاتو کی می ماره صدا بامو کی بوگفته ده نخایی بیشی! مرا پاک برق بیگیفته! یاد بامو مرا کی واستی می پئره ره نهار ببردیبیم.

پاره توپا دیفاره کش خوشکه چوبانه مئن جوکوتم. ایدفایی بیدم ایجور کی وارش نودانه دپاچه یو اونه نرمه صدا می گوش بایه، اینفر خواندان دره:

- آی خودا، پر فادن، من پر بیگیرم، آخ جون... رایه بابل و بابلسر بیگیرم آخ جون...جانه دیلبر ..

نیمیزگیره پرچینه درزه جا می چوم دکفته سیما خانه. بیدم می سیا کور چا جان کی  آب واقوشتان دره، خوره خواندان دره. تا بایم ویریزم آقوزداره شاخه واچکم بشم بوجور اونه ره ایتا شیب بزنم کی مرا فان دره، بیدم می ریکابی هاچین شالیکی یا مانه، می دیم پر پاک گیله الابه، مره مره بوگوفتم آتو اگه مرا بیدینه ده هرماله می سر الاما نخوایه دئن.

هوتو پرچین کش جوخوفته جونخوفته، دوزیکی اونا فاندرستم. می لابیلا فه وه رستم، ایتا آه بکشم. هلا می آه تومانا نوبوسته می ماره کتله لنگه بیگیفته مرا کی هاتو خیاله خوجدارا دبکه بزنه مره تاوه دایو می سر داد  بزه:

- ویری ده زای! تو پرچینه کش چه چو زئن دری آخه! جانه مرگ نیبی تو! وااااااااااااااای!!!!

می مارام کی مالیات پالیات ناشتی، هاتو کترایی داد زه یی. مگه یارستیم می مارا بگم که سیما صارا مئن ایسا یو من اونا فاندرستان درم!؟ ایجور می آبرو بردی کی سیمامار کرده خاله مرا دکفتی می جان کی بازام اونه دختره دوما بیگیفته دارم.

هانه واستی هیچی نوگوفتم. پرچینه کش ویریشتم. بوشم می دیم پرا بوشوستم. نارخوریا اوسادم را دکفتم.

می پئره نارخوری یام کی ایتا دوتا نوبو! لاکیتاب شیشتا طبقه داشتی. جه شوره کولمه بیگیر تا میرزاقاسمی یو زیتون پرورده یو توربو چه دانم هرتا ناهار واستی شیش طبقه نارخوری لبالب بوبوستی بی. منام همه تا روزان واستی می پئره ره ناهار ببردیبیم.

تابستانان هان می کار بو. کی کی ناشتیم مدرسه وازا به تا جه اناهار بردن جیویشتی بیم. ایتا پیچه دوتاپیچه رایام نوبوکی. او وختان کی امی خانه دباغیان بو واستی تا آچ بیشه بوشوبیم. اونام نه چرخ مرا یا ماشینه مرا ! هاتو واستی پیاده کی ویشتره وختانام پابرانده بوم، بوشوبیم.

مرا مراقا گیفتی نارخوری یا می دس بیگیفتی بیم انهمه رایا بوشوبیم تازه می دیل زه یی همش می پوشته تان کی نوکونه سیما مرا بیدینه! هامه تا روز تا می پئره دوکان واستی مره مره مورغه مانستن چیلیک بزه بیم تا فره سه بیم می پئره دوکان.

بازی وختان کی می پئره خوشخوشان بو مرا دو زار فادایی ایتا بیلیطه خطه واحد کی پیاده وان گردسته بیم ولی هرماله نوبوستی کی می پئر خوشخوشانی بوگودیبی یو مرا پول فادابی.

ایتا روز هاچین  زالاش باورده بوم . زباله بو. روباره کوله سر آبلاکویان تته رج زباله خابا دیبید. داره لچه ایتا زلزله پاک خو چیلیکا دورسینن  دوبو. ممداسنه خانه باغه داره ارباخوجا کی بیدم می دان آب دکفته. مرا جوم جوم دکفت.  حاجی چوس نفسه دوکانه کش ایتا کولاکتا اوسادم دبکه بزم ارباخوجه داره لچه. ایدفایی ممداسنه مار خیاله کی ایجگره بوکونه ایجور داد بزه که قورابیه فوروش، جه خو زباله خواب دوبالا بجسته.

ایتا ارباخوجا کی دیفاره کش بکفته بو اوسادم پا به گروز بنام. ممداسنه سر الامه پیدا نوبوسته، حاجی چوس نفسه دوکانه پوشته را جیویز بزم تا تانسیتم بودو وستم.  مشته قولی جه خو دورسفته دوکان کی تاخ تاخی نان چاگودی، ایتا تره  پایه اوساده می دومبال دکفت. منام کی هاچین خیاله دونیا قهرمانه دو وستن ببم ایجور فشفشه مانستن دو وستیم کی مشتی خودایام نتانستی مرا فاره سه.

روبارکنار همه جانشورا دیبید. مشته غولام حوسِن ایجور آشغالی واز بوگوده کی شاپور فینگی لیسته کوله سر جلسکسه دکفته آبه مئن.

می تومان پیرانا بکندم روبارا  و ِر بزم بوشوم اویتا کوله سر.  آفتاب دتابه مِئن،  مرا تکان بدام کی آب بوتوککه. ایتاپیچه آب دپاچسته بو می پیرانا هیستا گوده بو. اونا فیچالستم تکان بدام دوگودم. زاکان توته داره جان دکفته بید. ایتا داره خال ساق نمانسته بو.

دور دوره شر اَمد، زارا خاخوره مرا خوشکه لاس زئن دوبو. هاتو کی علی درازه مارا بیده، خو دوما جیگا بدا. مرا نیده بو بنام. می تومان پیرانا دوگودم جه روبارکنار را دکفتم بشم سرچشمه یو کورده محله را تا بشم پاستوریزه.

می جیبه مئن سبج پوشتک زه یی. هاچین یک شی ناشتیم. می لب خوشکا بوسته بو. چشمه لب ایتا موشته آب بوخوردم. می مچا پاکا گودم. را دکفتم. سرچشمه زاکان دیفاره کش نیشته بید یار بیگیرید تا کوچی گل بازی بوکونید.

پیله صارایی یا دوارستم. چوب بوری کنار بیرون باموم.  کورده محله هالا فان رسه بوم کی موسن چانکشه صابخانه یا بیدم حاجی قاب بازه مرا چانه زئن دوبو نانم چی سر داوا داشتیدی. ایجور کی اوشانه نیده دارم، یهودی قبرستانه دیفاره کش جیویز بزم کورده محله کوچا سر بیگیفتم. آزاد دارا فانرسه بیدم سیما برار ایجور خو دسانا وازا گوده آموندره کی می ناف دکفت. دانستیم کی ایروز واستی مرا واکفه. همیشک مرا ایجور دیگه فاندرستی. هاتو سیما برارا قاقا بوسته بوم کی بیدم اونه ریفقانام شلمانه کش ایساده تا سیما برار کی مرا واکفته بایید دکفید می جان. منام کی هاچین ازایلا مانستیم تا ازایلام نوبوستی بیم نوبوستی کی پا به گوروز بنابیم . بازین سیما ده می خطا نخواندی. منام کرچ! می سر بوشوبی می کر گوزی نوشویی! جه اشلمان تا او شلمان کی ایتا ور من ایسابوم ایتایام سیمابراره ریفقان، می دیل خواستی ببه جه رشت تا تهران. نه سیما برار مرا فاره سه بید نه اونه ریفقان! ولی اوتو نوبو. اشلمان تا اوشلمان شیب بزه بی همه تان فو وستیدی می سر.

شیش طبقه نارخوری یا بنام دیفاره کش. می شلواره شلانقورا دکه شم. می دستانا وازا گودم ایجور که هاتو مرا  فاره سه اونا فوتورکم. سیمابرار مرا فانرسه بو کی ایوار بیدم بارام لاکه پوشت مسود پلادانه امرا کی روبارتانه جا آموندیبید، کورده محله کوچا دوارسته، فاره سه یید مرا. خیال کونی ایتا دونیایا مرا فادابید.

می لبله بیجیر نامو بارام لاکاپوشت اولی چکا بزه. تا سیمابرار خو ریفقانا دوخوانه مسود پلادانه ایتا گیله گوده مرا بزه سیمابراره غیرتا. می دیل بوسوخت. بارام لاکه پوشت تا بخایه سیمابرارا ببره بوجور تورشه خیاره مانستن بزنه زمین، دکفتم وسط اوشونا سیوا بوگودم.

تو نوگو سیمابرار خودا خودا گودی کی اینفر اونه داد فاره سه! سیمابراره ریفقان بوگروختیبید. بیچاره بمانسته بو تسکه تنا داوا  میان. بازین کی داوا لاف دکفته، سیما برار خو دوما جا بدا مرا ایجور فاندرست کی  یانی تی حیسابا رسم!

هاچین دور اوسادی. پیشت بوگفتی بی خو تومانا دیمیشتی! منام دانستیم کی هاچین خالی آبه خوره بیخود دور اوسانه.

منو بارام لاکه پوشتو مسود پلادانه تا پاستوریزه بوشوییم. من تازه آباده رایا بیگیفتم اوشونام لبه آب کی خواستید بیشید امینه ضرب شختی پختی محل.

مره وازو ولنگادوبومو مره مره گفتیم: چی ساق جیویشتم ناویره مرا اینقدر زه ییدی که بوستیم تورشه تره!

چفه عرق بوم. ویشتابو مرا. می دیم پر هاچین شه بزه بو. های مره جوم جوم دکفتی بینیشینم شیش طبقه نارخوری چانا دودم ولی می پئره دس نیارستیم.

ده پاک وُورسفتانه مانستن، را شون دوبوم. تازه آبادا دوارسته فاره  سه بوم پولیسه را. پاک زالاش باوده فاره سم  آج بیشه می پئره دوکان. شیش طبقه نارخوره بنام کوچی شکافه جور. ایتا لیوان آب بوخوردم. می پئرا فاندرستم کی مرا پول فاده یا نه. پیاده واگردسته بیم می چارچرخ هوا بوستی.

می پئر می سرکلا فاندرست خو اخمانا جیما گوده تا بخایه ایچی بگه بوگفتم وا بشم روبار تا زباله یه جانشورا بوکونم مرا بوشورم. می پئر هیچی نوگفتو خو حرفا بوخورد. ولی بیده بازام من ایسام اونه رافا خیاله کی می دسا بخوانده داره یو بفامسته بی کی چی واسی ایسامه، بوگفت:

- پیاده بوشو تی پا واج بایه

دونیا پولام بداشتیبیم بازام می جیب خالی بو. یا داشی به دوریال یا تهرانی یا چاله گود....خولاصه ایجور پوله چانا دوستیم هو قوماربازه مانستن کی همش داشتی یو ناشتی.

ده می پئره رافا نه سام کی بازام مرا بگه چی بوکون چی نوکون. تازه اگه بفامستی بی که داوایام بیگیفتم ده می پیله تیکه می گوش بو.

ایمرویام دئرا بوسته بو. می مار هاتو دادو فریادا دوبو کی های گفتی:

تی پئرا فارس کی بیچاره ده زالاش بارده داره!

منام می دیله مئن گفتیم کی:

خاب باوره. انهمه رایا بشم کی مرا بگه: پیاده بوشو تی پا واج بایه!؟

ناتمام

*می دیل خایه شیمی جان کی می کوچی داستانا بخواندید، بخایم کی مراببخشید اگه ایجور حرفانی کی نواستی بینویشتی بیم، بینویشتم. می منظور فقط ان بو کی جه خاطر بوشو گبانا دو واره یاد باورم. منام باور دارم که واستی ادبو قشنگی یو  زیبایی قلما پاستن ناویره حورمته قلم حفظ نخایه بوستن. اما گیلیکی نیویشتنه مرا ایجور وظیفه یام آمی دوش ناها کی ولانیم آمی گیلیکی، خوب یا بد، با ادب یا بی ادب، جه خاطر بشه. هانه واستی من نتانستم یا نخاستم جه نیویشتنه اجور حرفان( نامناسب ) مرا جییگرم!

به هرحال شومایی کی می آ کاره  مرا موافق نی یید، مرا ببخشید. شیمی "اینتخابا"  احترام نمه. امید دارم کی شومانام  کی چوتو خایم بینویسمه ره، سخت نیگیرید.

شیمی وسواس، شیمی حساسیت، کومک کونه ویشتر می حواس جیما به وختی آمی گیلیکی زبانه ره نیویسمه.

مهره مرا

گیل آوایی

گیلآوازِ گیلیکی چاردانه!- گیل آوایی

ترانۀ گیلکی: ماری ماری همراه با متن ترانه و برگردان فارسی

شعر ترانه و آهنگ: زنده یاد شیون فومنی

تنظیم آهنگ: فروزانفر

خواننده: جواد شجاعی فرد، شاعر، نویسنده و هنرمند گیلانی

ماری ماری چی خونه دیل بوخوردی

ئی وار خوشی مرا بسر ناوردی

جه پا دکفتی آن قدر می بالا

بیگیفتی تا مرا به پا باوردی

خانه کش ماکش فوخوفتی تا سیا سحر نوخوفتی

واشادی تی زاکه گارا، لالایی مره بوگوفتی

تی تنه دره حصیره مرزه ماله

قالی سر تی ره زباله خاب ملاله

دسه پر تی شین جیجایه،هیسته جاجیگا تی پایه

بجاره سر تی دیل بخانه جه نا، دوروغ نی یه بهشت تی زیره پا نا

ماری ماری چی خونه دیل بوخوردی

ای وار خوشی مرا بسر ناوردی

جه پا دکفتی آن قدر می بالا

بیگیفتی تا مرا به پا باوردی

کنفا کودی تی مویه، ببردی تی رنگه سویه

تا اکه به ضربه سیلی، سورخ سورخی دیهی تی رویه.

برگردان فارسی

مادر مادر چه خونِ دل خوردی

یک بار با خوشی بسر نبردی

از پا افتادی دست مرا

گرفتی تا مرا به راه رفتن انداختی

گوشه کنار خانه بخودت پیچیدی تا سیاهی به سحر رسد بیدار ماندی

گهواره بچه ات را تکان جنباندی برای من لالایی گفتی

روی تن تو اثرِ حصیر است و خواب نیمروزی نمی توانی داشته باشی

دست و بال تو زخمی ست. پای تو در جای خیس است

در شالیزار هستی دلواپس خانه هستی، دروغ نیست که بهشت زیر پای توست

مادر مادر چه خون دل خوردی

یک بار با خوشی بسر نبردی

از پا افتادی آنقدر دست مرا

گرفتی تا مرا به راه افتادن انداختی

موی خودت را سفید کردی، جوانی وشادابی ات را از دست دادی

تا کی با ضربۀ سیلی سرخ سرخی به رویت می دهی

من عاشقه تی چشمه سیایم بلا می سر - گیل آوایی

من عاشقه تی چشمه سیایم بلا می سر
بی تو هاچینه خاکه هوایم بلا می سر

تی واستی کرا سرخوشمه سبزه بهاری
هیستم جه تی شورم تی فدایم بلا می سر

وختی آیی شب جنگله گیسو بدایی باد
من مسته تی او شور و صفایم بلا می سر

زیبایو لوندی تره بولبول خوانه آواز

بیخود نی یه تی دس هاچینه موشته پلایم بلا می سر

می جانو جهانی تره می دیل کونه پرواز
من سرخوشه تی جولو نیگایم بلا می سر

دریا تویی جنگل تویی می زندگی آتش
عشقی بوخودا من تی فدایم بلا می سر

دونیا می شینه وختی بایی می کشه باناز
آتش کرا بم سورخه طلایم بلامی سر

پاک ول ولا بوم بسکی تره خوانمه آواز
دونیایا دوارست تره من ولوله کایم بلا می سر

فان در گیل آوایی چوتو مسته تی غزلزار
دیوانه منم تی سپره هرتا بلایم بلا می سر

بازخوانی و اجرای کامل غزل: خاک در غربت من عطربیجارانم آر - گیل آوایی

خاکِ در غربت من، عطرِ بیجارانم آر

گیل آوایی

خاکِ در غربت من، عطرِ بیجارانم آر

یادِ کوچصفهان وُ آستانه، لاجانم آر

لنگرود، رودسر وُ کومله، قاسم آباد

یادِ دهشال وُ کیاسر، گلِ نارانم آر

کاش بودت خبر از لشته  نشا، خوشکه بیجار

یادِ یارانِ من از انزلی جانانم آر

آبکنار نیست چرا آه ضیابر، ماسال!

چه کنم سوما سرا، فومن وُ رودخانم آر

رشتِ من کو، چه شد آن کودکی ام، ای بیداد

ذره ای خاطره از ساغریسازانم آر

شهرِ در غربتِ من، دل زفغان شد آوار

لختی از منجیل وُ رودبار وُ سراوانم آر

سنگرم آر وُ شاقاجی، کمی از رشت آباد

یا خُمام، چوکام وُ پیربازارِ گیلانم آر

املشم کو!؟ چه شود گر که بیاری ام باز

جنگل و گالِش وُ آوازِ امیرانم آر

نیست اینجا خبر از زمزمۀ یار وُ دیار

من بجان آمده ام، شعرِ خروسخوانم آر

باده مستی ندهد، موسیوی من اینجا نیست

عرق کشمش وُ هم پاییِ وارطانم آر

دل به تنگ آمده زین غربت بی حرمت، وای

آستارا، هشپر وُ ماسوله زایرانم آر

چله شب چرچره دارا خانه اما گیله مرد - گیل آوایی

شش ترانه گیلکی با صدای هنرمند گیلانی - عذرخواه

ترا چی بوبوسته زای جان!؟ = ترا چه شده است بچه جان!؟ - گیل آوایی

کوچ و غربت ماجرای دیگری ست. حسِ دیگری ست، حال وُ هوای دیگری ست. هر کسی هم مانند اثر انگشتش، ماجراهای خاص خودش را دارد. درکِ خودش، احساسِ خودش، و برخورد خودش را هم. اصلا هم به این نیست که چه ای، که ای، چه جایگاهی داری. در هر حالتش یک جور غربت وُ کوچ را با خودت می کشی. در یک جایی، در یک برخوردی، در یک نگاهی حتی، غربت را حس می کنی. همیشه هم با یک مفایسه با آنچه که از وطن در کوله داری، به هر چیز می نگری. حالا بگو حتی در زیباترین نقطه این جهان باشی. همیشه وقتی به غربت وُ کوچ فکر می کنم یاد حرف هم وطنی می افتم که در قلب اروپا، با یک شوق و شور و حالی می گفت دلم برای پِشکِلهای نیشابور تنگ شده! یا هم وطنِ پزشکی که به یک هموطن مسافر از ایران می گفت غربت را نمی فهمی و خدا نکند که بفهمی!

و اما

یکی از سخت ترین دوره های غربت، اولین سالهای جا افتادن در جامعۀ تازه یا به عبارتی جامعۀ همه چیز نا آشناست. از زبان گرفته تا ساده ترین کاری که بخواهی بکنی! مثلا دکمه کجا می شود خرید یا نخ کجا، چسب از کجا یا کوفت و زهرِ مار کجا! تازگی ی ماههای آغازین بلحاظ تازگی و ناآشنایی شاید جالب باشد اما هر چه از آن تازگی به تکرار می رسی، بیتابی و بی قراری را بیشتر گرفتار می آیی و این بیتابی و بی قراری زمانی امان می بُرد که تحقیرهای پنهان و آشکار را به آن اضافی کنی. می رسی در یک برزخِ آنجایی بودن و اینجایی سامان دادنِ زندگی ی تازه ای که برایش از آب و آتش، خود را گذرانده ای و حتی همه چیز را مایه گذاشته ای نه راه برگشتت هست نه راه ماندن در تب و تاب دوگانه بودنِ تو و توی تو! توی تویی که  شکستن وُ دوام آوردنِ تو در غربت را رقم می زند. توی تویی که حتی یک لحظه دست از سرت بر نمی دارد. و همین بودنِ تو با توی تو، شاید حساسترین روزگارت باشد بِبُری یا بمانی! دوام آوردی، ماندگار می شوی، نیاوردی!!!! وای بحالت! ناپایداری ابدی ای شاید گرفتار بیایی! شاید هم برسی به این که برگردی و بر می گردی دیار  و می مانی بین چه کنم چه نکنم که انگار جان زیر اره ای مانده و درد بی پایانش را تن داده ای.

بودند و هستند و شاید باشند بسیارانی که این گذار را داشته و دارند و شاید هم داشته باشند! بسیارانی هم از نسل کله شقهایی چون من، ماندند و یک هوا، پای لج کوبیدند مصداق کاملی از  بچرخ تا بچرخیم! اما آنچه که بر بیشترینۀ غربت آمده ها، گذشته وُ شاید هم می گذرد، کسی چه می داند!، همانی ست که شرح آن رفت! چرخ به چرخۀ تکرار افتاده انگار مانند سوزنِ گرامافونهای قدیمی بر صفحه ای خط افتاده، گیر کرده و  یک نوا را تکرار می کند تکرار می کند و تو هم به هر دری می زنی تا جان از این تکرار در ببری اما هر چه هست هیچ را نمی شود انتظار کشید انگار! راستش هم، روزگاری که گذرانده ای و می گذرانیم، کجایش قابل انتظار بود که اینش باشد!؟

 اما!

و اما، همۀ چالشها یک طرف، پرکشیدنِ خیال یک طرف. دم به ساعت خیال ویرش می گیرد و به یادمانهایت سرک می کشد. اصلا هم به خوب و بد بودن آن نیست. خوبش را حسرت می کشی و بدش را به هزار آه وُ درد، زنده تر از آن زمانی اش، حس می کنی و مرور هم! نه یک بار که صد بار! جاهایی از دیار می روی که حتی گذرت نمی افتاد، یادها می کنی از چیزهایی که در دیار حتی برایت نه تنها جالب نبودند بلکه زشت هم می نمودند اما همان زشت ها زیبا می شوند! همان حالگیرهای جان به لبت کن، برایت دلنشین می شوند، تاسیانه های کمرشکنت می شوند! پارادوکسهایی که هیچ شرحی برایش نداری و هیچ منطق هم! جز دل دادن وُ در حال وُ  هوایش پر کشیدن!

در چنین جدلهای خودت با خودت است که به حرف وقتی در می آیی و خودت را خالی می کنی، ماجرای مخاطب توست که، که باشد و چقدر باز هستی برای گفتنهایت. وای اگر این مخاطب مادر باشد! آن وقت باید دریا دریا بباری. اصلا هم دست تو که نیست هیچ وا می مانی از این که این همه باران را از کجا آورده آسمان چشمانت!

در یکی از این دلتنگیهای دمار در آرِ آن سالها بود که نامه ای می نوشتم. نامه ای در پاسخ به نامۀ مادر! که گویا او گفته بود و نوه جانش هم برایش نوشته بود چون بینایی اش یارای نوشتنش نمی داد شاید. و نامه ای می نوشتم که همیشه از نوشتنش سر باز می زدم و در یک بزنگاهِ ناگزیر باید به نامۀ مادر پاسخ می دادم. نوشتن را شروع کردم اما از آن " من خوبم، تو خوبی، چه هست و چه نیست" های کلیشه ای، کفرم در آمد. این را هم بگویم که هیچ گاه در هیچ نامه ای به مادرم، نتوانستم نامه ام را بزبان فارسی به آخر ببرم! همیشه یک خط به دو خط نرسیده، یک بار بخودم می آدم که همۀ نامه بزبان گیلکی شده بود!

داشتم آن نامه به مادرم را  در همان بزنگاه ناگزیر که باید پاسخ می دادم می نوشتم که این چاردانۀ گیلکی در میانۀ آن حال و هوای تاسیانۀ هولناک! مانند فریادی که در من هوار شود، آمد و من هم نوشتمش!

چوم فوچم تا تی مرا تنها ببم

سر بنام تی شانه سرآراما بم

دیل بینیشته مخمله ابرانه سر

پاک خیاله کی خایم دریا ببم

برگردان فارسی

چشمهایم را بستم تا با تو تنها شوم

سر بر شانه ات گذاشتم تا آرام شوم

دل بر روی مخملِ ابرها نشست

انگار که می خواهم دریا شوم

نامه را پست کرده بودم و از آنچه که نوشته بودم هیچ نمی دانستم و یادم هم نمانده بود چه نوشته بودم. نوشتنِِ به مادر هم که به این حرفها بند نیست! به هر روی یادم نمانده بود چه در آن نامه نوشته بودم. تا اینکه یک روز، کارِ هر روزه را طبق معمول تمام کرده بودم. نقش بزرگسالانه بازی کردن را به آخر برده بودم. کارهای جوجه ها را تمام کرده بودم.  به پشتِ صحنۀ نمایش، آمده بودم. خلوت خودم را داشتم که تلفن منفجر شد! منفجر! صدای انفجارش در گوشم پیچید! می گویم انفجار برای اینکه در آن خلوتی که کرده بودم، براستی هم مانند صدای یک انفجار بود! و فکر می کنم باز هم در چنان حال و هوایی، باشد هم!  برای اینکه بهتر بتوانم آن را برایتان تداعی کنم این جور تصور کنید که غرق در حال و هوای موسیقی و حس خودتان باشید و سکوت خودتان که از خودتان هم  بی خبر باشید، ناگاه زنگ تلفن بیاید! تجسم کنید زمانی که از یک صدا یا تلنگوری نا خودآگاه، یکه ای آنچنانی می خورید، چگونه است!؟ چنان هم شدم! گوشی را برداشتم. صدای مادر را شنیدم که اولین حرفش این بود:

- ترا چی بوبوسته زای جان!؟ = ترا چه شده است بچه جان!؟

با شنیدن صدای مادر آن هم با این سوال! بخودم آمدم. اولین چیزی که از چرایی اش به ذهنم آمد، این بود که ای دل غافل آن چاردانه آتش بپا کرده است! چاردانه ای که نمی دانستم با مادرم پیوندی ناگسستنی پیدا می کند و می شود کلید ورودِ همارۀ یادمانهایش از آن پس، در حافظۀ خستۀ من!

و تراژدی ی این ماجرا آن وقت دمارم را در آورد که ندانسته بودم همان گفتگوی تلفنی آخرین باری می شد که صدای مادر را می شنیدم!

روزی که کاش اینطور نمی شد!  روزی که هیچ روزِ سال، روزی دیگرگونه نشد! هر روز، روزش شد! هر روز یادش با من!  روزی شده است که شاید هزاران بار تا کنون بر سر خاکش نشسته ام و........

چه می شود گفت!؟ چگونه!؟ خیلی چیزها را نمی شود گفت نه اینکه راز باشد یا خصوصی باشد یا چیزی به این معنا! اصلا!، بلکه واژه توان بیان آن را ندارد. چیزی که به کلام نمی توان بیان کرد! حسی که شاید همانجایی باشد هنر آغاز می شود.

اما

براستی که آدم اگر صد سالش هم باشد، اسم مادر که بیاید، باز بچه است! نیست!؟

ناجه - گیل آوایی

قاقابوسته نیگایم

اوروشوار

تُوره فته راتو

پاکچینا بو گورشه جنگله جا

اخ کی ناجه ناجه ایشمارم

جنگله نه  اوخانه ره!

فارسی

نگاهِ ماتِ من

ضجه باران است

از بیدادِ تبر وُ

جنگلِ از ته بریده سوخته

آخ که حسرت حسرت می شمارم

واخوانِ فریادهای جنگلی ها را.

تی هیسته گیسو - گیل آوایی

یادِ عشق و عاشقیِ سالهای تحصیل خوش! چیزی کسی بیاد داره!؟ چه دورانی بود!؟ بخصوص پُزِ عالی جیبِ خالی!!! وای اگه نه پُز علی بود نه جیب پُر!!!!!!!!!!!!یادِ چه چیزایی میافتم من!!!؟؟؟ این هم یک عاشقانه با این حال و هوا:

تی هیسته گیسو جنگله یو  می ناجه ارسویان

شورمه نقل یو ولگانه رقص

بادا دی مویانا

می اوخان جنگلا دواره

خورشیده سوسو واتابستن

باده دس!

.

فارسی

جنگلِ گیسوی خیسِ تو وُ اشکهای حسرتِ من،

ماجرای مه است وُ رقصِ برگها

موهایت را باد می دهی

واخوان صدای من جنگل را پر می کند

درخشش سوسوی خوشید  است

دستِ باد.

خاکِ در غربت من، عطرِ بیجارانم آر - گیل آوایی

داشتم کنار رودخانه راین از باریکه راهی که در عکس می بینید می رفتم و خیال مرا به دیار برد. شعری زمزمه وار می گفتم و های و هویی با خود داشتم. کاغذ و مدادی نداشتم! همینطور اینقدر آن را تکرار کردم تا بخانه رسیدم. حال و هوای گیلکانه ای داشتم و یکی می زدم سرِ غربت یکی می زدم بر سر این روزگار! این غربت خیلی طولانی شده! خیلی!

خاکِ در غربت من، عطرِ بیجارانم آر

یادِ کوچصفهان وُ آستانه، لاجانم آر

لنگرود، رودسر وُ کومله، قاسم آباد

یادِ دهشال وُ کیاسر، گلِ نارانم آر

کاش بودت خبر از لشته  نشا، خوشکه بیجار

یادِ یارانِ من از انزلی جانانم آر

آبکنار نیست چرا آه ضیابر، ماسال!

چه کنم سوما سرا، فومن وُ رودخانم آر

رشتِ من کو، چه شد آن کودکی ام، ای بیداد

ذره ای خاطره از ساغریسازانم آر

شهرِ در غربتِ من، دل زفغان شد آوار

لختی از منجیل وُ رودبار وُ سراوانم آر

سنگرم آر وُ شاقاجی، کمی از رشت آباد

یا خُمام، چوکام وُ پیربازارِ گیلانم آر

املشم کو!؟ چه شود گر که بیاری ام باز

جنگل و گالِش وُ آوازِ امیرانم آر

آه حسن رود چه شد دکۀ طالب آباد

غازیان، یا که میان پوشته وُ باغانم آر

لولِمان کو، خبرم نیست زگروازده، وای

مهربانی ز سپیدرودِ خروشانم آر

گرچه مامن شده ای دورم از آن قوم بلا

لیکن ای غربت من یادی زلوشانم آر

کرده ام یادِ اسالم، ره خلخال، ای داد

جانم از خطبه سرا، آلوچه دارانم آر

نیست اینجا خبر از زمزمۀ یار وُ دیار

من بجان آمده ام، شعرِ خروسخوانم آر

باده مستی ندهد، موسیوی من اینجا نیست

عرقِ کشمش وُ هم پاییِ وارطانم آر

دل به تنگ آمده زین غربت بی حرمت، وای

آستارا، هشپر وُ ماسوله زایرانم آر

.

در این سروده غیر از بیجار که در زبان گیلکی به شالیزار گفته می شودو ساغریسازان که اسم محلی قدیمی در رشت است،  بیشتر از اسم شهرهای گیلان جانم استفاده کرده ام.

خاطره ای از مادر، سادگی وُ صفا وُ پاکی ای که روحانیت با حکومت اسلامی آلوده اش کرد - گیل آوایی

از زمانی که یادم می آید یعنی از زمان کودکیِ تازه به راه افتادن بگیر تا سالهایی که بقول مادرم همیشه یادآوری ام می کرد : تو آنی که از یک مگس رنجه ای و امروز سالار سرپنجه ای، را با چهره ای مهربان و آرامبخش و صد البته با نازِ مادرانۀ به فرزند، می خواند، از آرامش و امیدواری و تحمل مادر خوشم می آمد. در بحرانی ترین لحظاتِ آن سالها که بتناسب سن و سالمان، بحرانها هم به همان شکل کودکانه بود یعنی از لباس نوروزانه یا مدرسه رفتن و دفتر و کتاب و غیره داشتن گرفته تا خانه ویرانی و مشکلاتِ بزرگ خانواده، آرامش مادر و حضور کوه وارِ او به  هنگام چنین بحرانهایی که می گفت: چاکوده به زای، هاتو نمانه! فاگیرم، هینم، من نمردم کی= درست می شود بچه جان، اینطور نمی ماند، می گیرم، می خرم، من نمرده ام که!، با چنین حال و هوایی بود که آرامش مادر چیز دیگری بود. وای اگر مادر اندوه داشت! تمام خانه انگار عزا داشت! نه کسی شوق بازی داشت نه کسی تحمل ساده ترین حرف و برخوردی حتی. آن زمانهای کودکی، یکی از کتک زدنهای مادرم، جاروکونه مرا زئن = با دسته جارو زدن، بود. آن هم اینطور بود که در دستی جارو گیلکی معروف به جارو رشتی( یک قسمت پهن و قسمت دیگر جمع شده مثل چوب) که مادر قسمت جمع شده در دست را به مشت می گرفت و با دست دیگر، دست مرا و هرچه سعی می کرد مرا بزند، من که دستم در دست مادر بود، دورِ مادر چرخ می زدم و می دویدم و او هم دورِ خودش با چرخ زدنم می چرخید آنقدر این کار ادامه می یافت که سرش گیج می رفت و همچنانکه دستم را در دستش محکم نگه می داشت، روی زمین، همان حیاط آب و جارو شدۀ خانه، می نشست و می خندید. چنان خنده ای که انگار همۀ خانه، ایوان، در پنجره ستون پرده گل، گمج تیان، باغ و درخت و پرنده و مرغ و خروس می خندند! نجوا وار می گفت: ده پیلا بوستی ازازیلا بویی = دیگر بزرگ شده ای، (ازازیل را فارسی نمی دانم اما باید چیزی مثل زرتخِ ترکی یا باد به گرد آدم نرسیدن باشد،معنی دهد!). یادآوری این ماجراها به دیدن یک عکس است که در اینترنت به آن برخورده ام و با این نوشته اینجا برای شما خوانندۀ گرامی گذاشته ام. چادر نماز، صفا و سادگی، مهربانی، شکوهِ بی همتای مادر در آن لحظات خواندن نماز، دنیایش را فراوان دوست داشته ام.  یکی از شوخی هایی که همیشه موثر بود و مادرم از خنده روده بُر می شد این بود که هنگام نماز خواندن برابرش می ایستادم و هر کاری که او می کرد ادایش را در می آوردم. از زمزمه کردنِ جملات عربی  بگیر تا الله اکبر را بلند تکرار کردن که هشدار به من بود تا دست از در آوردنِ ادایش بردارم. و بلند و آهسته  و خشمگین گفتنِ الله اکبرهم به تحمل  او بستگی داشت و سماجت من اینکه تا کجا تاب بیاورم و ادایش را در بیاورم. عصبانیتِ گفتنِ این الله اکبر هم از سوی مادر، کم کم تغییر می کرد و آخرش با خنده نمازش را قطع می کرد و می نشست با خنده اما چنان تسلیم طلبانه از من می خواست که بگذارم نمازش را تمام کند که خرم می کرد و کنار می کشیدم اما وقتی شوخی ام بیشتر گل می کرد کار به تهدید می کشید و تهدیدش هم این بود که از آشپزی و غذا پذا خبری نخواهد بود! خلاصه کار به پند و اندرز و گناه و گره خوردن کار و چه و چه می کشید تا به ناز دادن و خواهش و تمنا که دست از سرش بردارم! راستی امروزه پس از این سالها، آیا از آن صفا و سادگی و صمیمیت باورهای مادرهامان خبری هست!؟ چه بلایی به سر آن همه صفا و مهربانی و صمیمت مادران آمده است. امروزه وقتی چشمم به مادر ستار می افتد، وقتی چشمم به مادر سهراب می افتد وقتی چشمم به مادران انتظار که هر آدینه به خاورانهای میهنم می روند، می افتد وقتی فکر می کنم که با همان دین مادرم شلاق بر پیکر فرزندان میهنم می خورد، وقتی آیه های همان دینِ مادرم پیش درآمد اعدامها آن هم فله ای، در میدانهای شهر، می شود وقتی ..........................

چه شد!؟ ویرانی و فقر و اعتیاد و بیکاری و بی آیندگی و بی پناهی بسیارانی از جنس همان مادران با آن صفا و سادگی و مهربانی، یک طرف، آلوده شدن و حتی به زشت ترین شکل در آوردن همان باور و صفا و پاکیِ مادرانمان طرف دیگر، چه کسی پاسخگوست!؟ روحانیت چرا دین و باور و سادگی و صفا و پاکی مادرانمان را چنین به پلیدی آلوده است!؟ آن دین کاری به کسی نداشت. آن دین مردم آزار نبود. آن دین کسی را حکم نمی کرد آن دین......................

چرا!؟

چهارشنبه ۱ آبان ۱۳۹۲ - ۲۳ اکتبر ۲۰۱۳

روزی تاسیانه در هلند- خاکی که در آن وطن کرده ام - گیل آوایی

داشتم کنار رودخانه راین از باریکه راهی که در عکس می بینید می رفتم و خیال مرا به دیار برد. شعری زمزمه وار می گفتم و های و هویی با خود داشتم. کاغذ و مدادی نداشتم! همینطور اینقدر آن را تکرار کردم تا بخانه رسیدم. حال و هوای گیلکانه ای داشتم و یکی می زدم سرِ غربت یکی می زدم بر سر این روزگار! این غربت خیلی طولانی شده! خیلی!!!!

خاکِ در غربت من، عطرِ بیجارانم آر

یادِ کوچصفهان وُ آستانه، لاجانم آر

لنگرود، رودسر وُ کومله، قاسم آباد

یادِ دهشال وُ کیاسر، گلِ نارانم آر

کاش بودت خبر از لشته  نشا، خوشکه بیجار

یادِ یارانِ من از انزلی جانانم آر

آبکنار نیست چرا آه ضیابر، ماسال!

چه کنم سوما سرا، فومن وُ رودخانم آر

رشتِ من کو، چه شد آن کودکی ام، ای بیداد

ذره ای خاطره از ساغریسازانم آر

شهرِ در غربتِ من، دل زفغان شد آوار

لختی از منجیل وُ رودبار وُ سراوانم آر

سنگرم آر وُ شاقاجی، کمی از رشت آباد

یا خُمام، چوکام وُ پیربازارِ گیلانم آر

املشم کو!؟ چه شود گر که بیاری ام باز

جنگل و گالِش وُ آوازِ امیرانم آر

آه حسن رود چه شد دکۀ طالب آباد

غازیان، یا که میان پوشته وُ باغانم آر

لولِمان کو، خبرم نیست زگروازده، وای

مهربانی ز سپیدرودِ خروشانم آر

گرچه مامن شده ای دورم از آن قوم بلا

لیکن ای غربت من یادی زلوشانم آر

کرده ام یادِ اسالم، ره خلخال، ای داد

جانم از خطبه سرا، آلوچه دارانم آر

نیست اینجا خبر از زمزمۀ یار وُ دیار

من بجان آمده ام، شعرِ خروسخوانم آر

باده مستی ندهد، موسیوی من اینجا نیست

عرقِ کشمش وُ هم پاییِ وارطانم آر

دل به تنگ آمده زین غربت بی حرمت، وای

آستارا، هشپر وُ ماسوله زایرانم آر 

.

 در این سروده غیر از بیجار که در زبان گیلکی به شالیزار گفته می شودو ساغریسازان که اسم محلی قدیمی در رشت است،  بیشتر از اسم شهرهای گیلان جانم استفاده کرده ام.

ترانه زیبای گیلکی با برگردانِ فارسی: آخ می جانه یاری دوکوده بو قبایه گالشی

آخ می جونه یاری دوکوده بو قبای گاله شی

امه ره بیجار بومه بو زحمت بکشی

می چرچرانه

ایمشو شیمی خونه ور شیرینی خورانه

ده گوته من نم شو خوته من نم

افتوبه اُو سنگینه جور گیته من نم

چندی می پوس وا بکنم ای پَرتقاله

چندی نیگه وا بوکونم بلدی براره

بلدی برار ناکوده بو می دیله کاره

ایمرو نشاست وا بوکونیم فرده دو واره

می چینی کاسای

قوربان بشم لاکوی تی چار به راسای

می چینی قوری

تازه یارام هاگیته بو تی چشمه کوری

ده گوته من نم

شو خوته من نم

آفتو وه او سنگینه

جور گیته من نم

فارسی

آخ یارجانِ من لباس گالشی پوشیده

شالیزار برای زحمت کشیدن ما آمده

خوشخوشانِ ماست

امشب خانۀ شما شیرینی خوران است

دیگر نمی توانم بگویم دیگر نمی توانم بخوابم

آبِ آفتابه سنگین است نمی توانم بلند کنم

چقدر باید پرتقال پوست بکنم

چقدر باید به برادری که می داند، نگاه کنم

امروز باید نشاء کنیم فردا دوباره( دوباره به معنی کارِ پس از نشاء در شالیزار یعنی چنگ زدن بین بوته های برنج و هوا دادنِ به ریشه هایش است)

کاسۀ چینیِ من

قربان دختر بروم که در راه ایستاده

قوریِ چینیِ من

یارِ تازه هم به کوری چشمت گرفته بود

دیگر نمی توانم بگویم

دیگر نمی توانم بخوابم

آبِ آفتابه سنگین است نمی توانم بلندکنم

گیلغزل با برگردانِ فارسی: بی وطن میدان دکفته خالی میدان تا آکه - گیل آوایی

بی وطن میدان دکفته خالی میدان تا آکه
ابره پوشت ماه دیل بترکه بی خوروسخوان تا آکه

تا آکه جنگل واسوجه بی ایتا سرپور بدوش
سر بچاه بردن دمردن ونگ و نالان تا آکه

باغه دیل واهیلا بو بسکی بیده پیسه کلاچ
بولبولانه بال دوسته، ارسو واران تا آکه

وامرازه بی پهلوانی بون یالانچی پهـلوان

پاله وانی تو ویریز، با شونده زاران تا اکه

روزگاره بی کسی من واستی یاری داب گودن
کس کسا بیگانه بوستن سر به داران تا آکه

وسته ده های آیو نـاله بیخودی فردا کودن

گورشه کاید پئرو ماران ویشتا زاکان تا اکه

آی شومایـان کی دبـاختید هستو نیست دارو ندار

وخته ده میدان دکفتن شومه کاران تا اکه

گیل آوایی بی کولوشکن جنگله بی دار و خال

غوربته مئن های جوخوفتن یاده یاران تا آکه

فارسی

بی وطن به میدان آمده است، میدانِ خلی تا کی

پشت ابر دلِ ماه بترکد بی خروسخوان تا کی

تا کی جنگل بی تاب بسوزد بدون یک تفنگ بر دوش

سر به چاه بردن غرق شدن گریه و ناله تا کی

دلِ باغ ترکید از بس کلاغ دیده است

بالِ بلبل بسته باران اشک تا کی

به آدمی نمی آید بدون پهلوان، ادا درآرِ پهلوان بودن( پهلوان دروغی بودن)

خودت پهلوانی برخیز با علفهای گندِ هرز تا کی

در روزگار بی کسی باید کمک دادنِ به هم رسم کرد

بیگانه بودنِ با یکدیگر، سربه دارها تا کی

بس است آه و ناله بیهوده فردا کردن

داغ شده اند پدر و مادران فرزندان گرسنه تا کی

ای شما ها که هست و نیست، دار و ندار را باخته اید

وقت به میدان آمدن است کارهای شوم تا کی

گیل آوایی به یار و غار، جنگلِ بی درخت و شاخه

در غربت پنهان شدن، یادِ یاران تا کی

چاردانه های گیلکی - گیل آوایی

0

می دیل تنگه می ماره، می براره

می خاخور، می پیچا، کیشکا، گوماره!

می رشته میدانه بازارمجان، وای

هاچین تنگه می دیل کتله صداره!

فارسی

دلم تنگ است برای مادرم برادرم

برای خواهرم، گربه ام، صدای جوجه ها، بیشه!

برای میدان رشت، دستفروشان دوره گرد، وای

خیلی دلم تنگ است برای صدای دمپایی چوبی!

1

فی وه ارسو جه می چوم، تاسیانه

جه غوربت دیل ایسا رشته میانه

ازازیل زاکا بو دیل لاتا بو قاق

بیدین غوربت چوتو دیلا دُو وانه!

( جه غوربت پیرابوم، می دیل جوانه)

فارسی

اشک از چشمم می ریزد، تاسیان است

از غربت دل در میان رشت است

دل کودکِ بازیگوش شده، لات، حیران

ببین غربت چطور دل را می دواند!

( از غربت پیر شده ام، دلم جوان است)

2

بیگفتم غوربتا تا صوب فوقوفتم

بزم چک تا تانستیم شب نوخوفتم

بیدم غوربت بازام لیسکابو بیصاب

بامو می کش بینیشته، جونوخوفتم

فارسی

گرفتم غربت را تا صبح در هم کوبیدم

تا می توانستم سیلی زدم شب نختفم

دیدم غربت باز هم لوس شده بی صاحب

آمد کنار من نشست، پنهان نشدم

3

هولندی گمه واروم خا یه نیت وِخ

………..Waarom ga je niet weg

واروم بن یه هی یر دیهی مرا دخ

Waarom ben je hier……

واکف داری مگه آخه کلوت زاک

Klootzak……….

بن ایک نیت خک یه بن مثله ایتا سخ

Ben ik niet gek, je ben ……

فارسی

هلندی می گویم چرا دور نمی شوی( نمی روی)

چرا اینجایی مرا دق می دهی

مگر آزار داری که گیر می دهی فلان فلان شده!

من دیوانه نیستم تو مانند سیخ هستی

4

چی شا گفتن بجوز ارسو وارستن

مگه شا بی وفا یارا یارستن

واسی خلوت جیگا شون تسکو تنها

هو خلوت جا دمردن، دوارستن

فارسی

چه می شود گفت بجز اشک باریدن

مگر می شود از عهدۀ یار بی وفا بر آمد

باید جای خلوت رفت یکه و تنها

همان جای خلوت غرق شدت از عهده اش برآمدن

5

مثاله ابرو باده دوری یو آه

پیله کی آسمان، اللاه تی تی، ماه

درَن دشته مانه غوربت هاچین، وای

خو خانه مئن گدایام به کرا شاه

فارسی

مثل ابر و باد را می ماند دوری و آه

آسمان گسترده، ستاره و ماه

دشت وسیعی را می ماند غربت، وای

گدا در خانه خودش می شود شاه

6

نبه آ آیو ناله پاک دیمیرم

نگم هیچی هاچین غوربت آویرم

خوشه می دیل گیلک به می مرا پا

ناویره غوربتی بم وا بیمیرم!

فارسی

آه و ناله نباشد خفه می شوم

هیچ چیز نگویم غربت گم می شوم

دلم خوش است که گیلک هم پای من است

وگرنه غربتی می شوم باید بمیرم
..

عکسی از دریای شمال-ساحل هلند-گیل آوایی

منظومه گیلکی - شندره - گیل آوایی

این منظومه را حدود یازده سال پیش سروده ام و بارها خواسته بودم بازخوانی و ویرایشش کنم اما تا این تاریخ نتوانستم. هر چه هست آن را با فورمات پی دی اف منتشر کرده ام. برای خواندن یا دانلود کردن آن همینجا کلیک کنید.