رفته ام رشت دگرباره به ایرانم من! - گیل آوایی

 

رفته ام رشت دگرباره به ایرانم من!

آن چنان مست خیالم که گیلانم من!

راهی ام، منجیل وُ رودبار وُ زرستم آباد،

جاری ام همچو سپیدرود سراوانم من!

مانده ام رشت روم!؟ یا که بپیچم "لاکان"!

هر دو راهَم بخدا رشت وَ لاکانم من!

می ندانم که ز"فرهنگ" روم "پورده عراق"!؟

من "خمیرانم" وُ هم "چهار برارانم" من!

سعدی را "اوستاسرا" پیچم؟ یا "خطه ماشین"!؟

وای! "زرجوبم" وُ از پُل، سرِ "میدانم" من!

می روم، مستِ خیالم! چه شده است "شاقاجی"!

من که"سنگر" نشدم از چه "کوچیصفانم" من!

از چه در حومۀ رشتم شده است آبادان!؟

که چنین با اتوبوس رشت آبا دانم من!

مگر مهمان دارد رشت من از خوزستان!؟

من که رشتم! زچه در فارس وُ کرمانم من!؟

نه! خیال است مرا! رشت شدم زاین سامان!

از همان روست که در رشت خیابانم من!

کوچه هایش گذرم هست روان کودکی ام

آه عاشق شده ام "ساغریسازانم" من!

رفته ام "بیستون" وُ "رازی" وُ لاکانی باز

شده ام مدرسه رُو، وای چه درسخوانم من!

در گذر می گذرند، مدرسه ها باز هنوز

یار در پیش وُ چه عاشق شده حیرانم من

دیپلمم زیر بغل عصر، خیابان، بیکار!

"پُزِ عالی جیبِ خالی"، چه هراسانم من!

نه دگر رقصِ خیالِ من از اندازه گذشت

غربتم، غربت تلخی که به زندانم من!

گیل آوایی تو دگر چشم بپوشان زخیال
گرچه در غربتم اما همه ایرانم من!

.

منجیل، رودبار، رستم آباد، سراوان در مسیر تهران به رشتند. لاکان، خمیران، چهاربراران، سعدی، اوستاسرا، خطه ماشین، زرجوب و میدان( بازارچۀ زرجوب)، رازی از محله های شهر رشتند. لاکان اسم یک محل و  لاکانی اسم یک خیابان در رشت است. شاقاجی و سنگر از شهرکهای حومۀ رشتند. کوچیصفان یا کوچصفهان هم همینطور! شاید خودش یک شهر شده! نمی دانم! آبادان هم در این غزل! به تازگی از حومه های رشت شده است!

گیلداستان: فچم فچم رادوار - گیل آوایی

گیلداستان: فچم فچم رادوار

گیل آوایی

جولای 2015

هرچی ارا اورایا فاندرست، هیچی نیده.  زلزله صدا اونه سرا بردان دوبو یو نتانستی اونا دارانه ولگه مئن بیافه. هاتو چوم گردانن دوبو کی ایتا چیچینی خیاله آلوغه مانستن هاتو ایتا داره خاله سر فوروز آموندوبو کی ایچی هاچین برقه مانستن جه او خاله ولگانه مئن پر بکشه یو سایه بزه یو آویرا بوست. چیچینی دانه پاک ایتا جینگیری زاکه مانستن کی دسو پا یا ارا اورا زئنه مرا ونگ بزنی یودونیایا خو سر فوکونی،  داره خاله سر ولگانه مئن  خیاله چکو پر زئن دوبو.

خیابانه ایسفالت ایجور  آلو زئی زباله آفتابه جا کی تانستی اونه سر مرغانه دشکنه بی! هاتو کی تی چوم ایتا پیچه دور دوره شر دکفتی پاک خیاله کی ایتا سل آب تی چومه دکفتی بازین ایتا چکه آبه را پاک آدم زالاش آوردی.

پیره زناکه دانه ایتا دس سیاه آبچین بیگیفته، ایتا دس چادرپره مرا خوو دیما پاکاکوده پسی خوو رایا بیگیفته فچم فچمه شون دوبو. ایتا چانکش دوو تا پیله باله کا لبالب جه بادمجانو پامودورو چوچاقه مرا، پیره زناکا دوارسته شلمانه کش چانچو فوروز بارده، دور دوره شر چوم بگردانه قاقا  بوسته ایتا آه بکشه. پیره زناکه دانه جه آبلاکو یاواشتر خو رایا بیگیفته آمون دوبو. به سا. سی یا آبچینا آ دس اوو دس بوکود. چادرپرا جیما کود. خو سرا راستا کود، بیدینه چانکش چه اوتو قاقا بوسته داره.

خانا فاندرستی، آدمه کولا جه آدمه سر کفتی. هاچین ایتا پیله کاخا مانستی. یانی پیله کاخا مانستی! چیسه!؟ خوره ایتا پیله کاخ بوو. اونه در اونه دیفار اونه درجه-کان اونه هیره یان اونه دورادور تا لوجانه-ک هاچین سنگه  مرمر! بازین  خالی سنگه مرمر نوبو کی!؟ هامه جایا نقشو نیگارا کوده، پاک آدم قاقا بوستی جه اوشونه فاندرستن. شهرا دیپیچسته بوو.. آ سالان پاک خیالی کی موسابقه بداشتیبید شهره باغو بیجارا پوشته بوکوده، هاتو کاخو ویلایو اربابی خانه بساخته بید. هی کسه خطام نخاندیدی. هاچین ایتا دسته پیله خوک پاک بزه بی هیندوانه باغا، هاتو فرنه کشان هرچی خاستید کودید. نه بیجار نه باغانا رام کودید نه خودایا! هرچی بو، ان بو کی سیرایی ناشته بو، همه چه فه وه رستن بوو.

خاب هانه ده. ویشتایان راه دکفته بید جه ویشتایی جیویزید، اوشانا دس به اسمان خودا خودا کونان موشتا بوست ایتا لشکرا بوست شهرا دوارستید. شکم سیرانام وختی دپرکستید که ده کوکو واگردسه شیشیندازا بوسته پسی، هر کی ایتا موشه سولاخا سرقوفلی فادایید بازین ها ویشتایانه لشکره مئن، ویشتا ویشتا جان دکفته پسی، هرکی خو کلا بکاشته یو بوبوسته پیله کس خودا خططام نخانده بوبوسته کسکسانه کس. تو نوگو!؟ وختی ایتا کار فکره مرا نبه یو نانستن ببه یو کورم کلاچم را دکفتن! هان به کی پئر به پسر رام نوکونه! ویشتا ویشتاتر به یو! خانه خراب، خراب تر!

اوو وختان کی ویشتا دس هی جایا نرسه یی خودا خودا کودی کی خودا اونه داد فاره سه، اسا خودا بوبوسته بوو چوماق اونه سره جور، خیاله پیله غول جه  شیشه بیرون بامو بی! کی اونه شیشه مئن واگرداننه ره واستی موسا خانا وکیل گیفتن! ده نه خودایا شا دوخادن نه شیطانا!

اسا هاخانه یام، کی اونا فاندری تی کولا جه تی سر کفه، ایتا جه هو ویشتایانه ویشتا فوروشه شینه. اونه پئر چانکش بو. ایتا کوچی دانه دوکان وازاکود. ایتا ریش بناپسی ایجور بوبوسته بو کی آخوند اونه دسا آب فوکودی. اونه پسرانه دانه یام هاچین لانتی یی کی افعی بوبوسته، ویشتایانه زاکانا ایتا ایتا سر به نیست بوکوده پسی، هر چی بخاستد بوکودد بوبوستد الان پیله کس. اشانه دورسفته خانه آدم فوروشی یو آدم کوشی یو ماله مردومه بوجور کشی پسی، بوبوسته کاخ! ایجور که ده خوشانه سایا گیدی خوشونه دونبال نایید.

رادوران ها خانانا کی فاندرید هامه تان دانیدی گیدی کی آیتا خانه ایتا کبلایی دوکاندار کی اونه دورسفته دوکانه مئن هاچین موش دو وستی یو پنشتا اونه شین همیشک شیشتا گیروب بو، پسره شینه، اویتا خانه صابه پئر کولادوج بو کی کومیته مئن بوبوسته بو شمر دکفته مردومه جان اسا بوبوسته کسکسانه کس کی اونا گیدی خوب بو تی پئرا بیده یی ناویره گفتی خو پئره کفشه لنگا سگ ببرده.

ده سالانه ساله دوارسته داره. ویشتایانه ره بمانسته داره ویشتایی یو اوشانه زاکانه ره ناجه! بازام هو ویشتایانه لشکر یو سربارانه سرداری. ایتا نسله دیگه جه اشان بامو داره. اشانه زاکانا حالی نیبه کی چوتو جه کویه به کویه فاره سه ده. نه دورسفته خانه دانیدی چیسه نه ویشتایی اشانه حالی به. ولی خاب روزیگار خو درسا ده. واشانه مئنام دینی ایدفایی ایتا گول نومود کونه.

ها خانه مئن ایتا بیچاره زنای خدمتکاره. آشپزی کونه، شوره، واشوره، زاکانا رسه. کوچیکانی ایتا پیله کسه دختر بوو. اونه پئرو مار محله مئن همه کسه داد فارسه ییدی. نه ایفاده داشتیدی نه جه همسادن بی خبر بید. بیچاره زنای اوو سالانا همیشک آه کشه یو دور دوره شرا فاندیره قاقا به. اسا روزگاره دس اونا بیگیفته ایجور پرتاب بوکوده کی خودشام نتانه خودشا بیافه کی کویه بکفته داره. پیرانه سری دکفته داره مردومه خانه کارا کودن. روزان کار کودی یو بازین شویی خو خانه. ایمروزام خوکارا تومانا کوده بو یو خو خرتو خشاکا اوساده بخچه بوکود راه دکفته بوو. هاتو خو پایا جه در بیرون ننا، اونه چوم دکفته پیره زناکا کی فچم فچم آمون دوبویو تازه فاره سه بو شلمانه کش ایسانده بو کی ایتا نفس تازه بوکونه اونه چوم دکفته بیچاره زناکا که جه در باموبو بیرون. اوشانه چوم دکفه همدیگه چوم. قاقا بوسته همدیگه یا فاندرید. ایجور که اشانا برق بیگیفتی بی همدیگه یا فاندرستید.

بیچاره زنای جه خانه بیرون بامو را دکفه. پیره زنای دو واره فچم فچم خو رایا گیره. هالا فانرسه خورا ننه ولی ایجور انه فکر شه دور دوران. بیچاره زنای هاتو فکراشو پیره زناکه بوشو راشی یا گیره ایجور کی پا بنه اونه پاماله سر. پیره زناکا فاره سه. نزدیکا بده. نزدیک تر. بیچاره زنای هاتو بخایه نخایه ایسه پیره زناکا فاندیره. پیره زنای هاتو فچمسته خو سرا راستا کونه بی انکی انه حاواس بمانه بیچاره زناکا چوم دوجه. همدیگه یا قاقا بوسته فاندرده. چومان اشانه شین خیاله ایتا دونیا آشنایه داد زنه ده. پیره زناکا باور نایه. بیچاره زناکا هاچین خوشکا زنه. چاکنشه دانه هاتو خو خو خیالا وامختان دوبویو خو چانچو جابجا کودان دوبو. ایتا چیچیلاس جه دیفاره جور ویریشت. چیچینی اونه دوما بیگیفت. زلزله صدا یک روند آمویی. چانکش آ پا اوو پا بوکود. پیره زناکه دانه هاتو قاقا بو بیچاره زناکا فاندرست. بیچاره زنای ایدفایی کی انا یاد باموبی بوگفت:

-         موترم تویی!؟

پیره زنای هاچین لاما بو اونا فاندرست. هاتو کی فاندرستی خو خیالا وامخت. بوشو اوو دور دوران. بیچاره زناکه چوم ایتا دونیا آشنایی داشتی. ایتا دونیا یادا خو مرا تازه کودی. چومان هوو چومان بویوو نیگا هوو نیگا. پابپا دس به دس کوچیکانی سالانا دوارستن بویو پیللا بوستن. ایدفایی بوگفت:

-         اوخی فاتی جان. تویی!؟ توو کویه ایا کویه!

بیچاره زناکه دانه هاچین قاقو بوسته آویره نیگا مرا اونا فاندرست. ایجور فاندرستن کی ایتا دونیا حرف بزه بی. ایجور نیگا کی حرف بوو ایجور نیگا کی همه چی یا گفتی یو گفتن نخاستی. ایجور نیگا کی تومامه مهربانی یا خو مرا داشتی یو آشنایی یا. آرامه بوگفت:

-         خاب من اخانه کار کونم

-          خانه کار!؟

-         اها

-         پس تی خانه کویه یه؟  

-         هو رازی

-         رازی؟

-         آها.  تو کویا نیشته یی ؟

-         آینک

-         آینک!؟ اووو انهمه رایا واستی بیشی؟

-         خاب هان می کاره. همه تا روز شمه آیمه

-         آی روزیگار!!! چی باده مانستن بوگوذشته! ترا یاده موترم؟

-         چی یاده ؟

-         کوچه مئن پابرانده؟

-         اوو! پابرانده!!! جه پابراندگی بدتر! تومان بکندا نیگی!؟

-         آها! پسچیکی مرا یاده! تومان بکنده پابرانده  کوچه مئن هاچین.................

-         وای خاکبازی ترا یاده؟

-         ولوله رکانه مرا ماچه لوس!

-         می ماره بیچاره چقد داد زه یی آخه زای تو ده پیللا بوستی! آخه دخترام مگه تومان بکنده کوچه مئن دو وِه!؟

هاتو دوتایی پابپا خوشخوشانه شوندیبید. گاگلف ایساییدی. ایجور ایسان کی لاب اوشانه کوچیکانی سایه مانستن اوشانا بچسبسه جه پا جیر هاتو دراز دراز فاکشه بوبوسته کی نه نشان جه پیرانه سری داشتی یو نه فچم فچمه راشون. گاگلف ایساییدی کسکسا فاندرسته خنده کودید.  هاتو خنده آه کشه ئنه مرا دو واره رادکفته شویید ایجور کی خیاله ول گیفتان دیبید.

ایتا پیسه کلاچ دیفاره کش ایچی فوتورک بزه توکا گیفتان دوبو. شلمانه کش چانکش خو چانچو جانکنشه مرا نهان دوبو خو کوله سر. ایتا ماشین جه دور بوق بزه. زباله هاچین خاستی همه چی یا ول تاوه ده. دارو درختو آدمان زالاش باورده بید. خیابانه ایسفالته سر پا نشاستی نان. پابرانده پایا گورشا کودی. پیره زناکه دانه چوم دکفته دیفاره سر بچسبسه کاغذا کی اونه مئن بینویشته نهابو:

اون کی بوشو، بوشو....جیویشت! اونکی بمانسته بیبیشت! داغا بدیل بداشت واویشت!

اوروش اوروش اوروش وار

هرکی ایسه رادوار!

باد بوبوو... باد..... دیپیچ........ واپیچ........ فوران...... فوکون....... فوگوردان........

واران بوبو واران.... بوار دپاچ بوشور واشور.....ببر بوشو

روخان بوبو همیشک رادوار

دریا بوبو  دریا......

هان!

فارسی:

خمیده خمیده در راه

هرچه این طرف آن  طرف را نگاه کرد، هیچ چیز ندید. صدای زنجره[1] سرِ آدم را می برد و او نمی توانست زنجره را بالای درخت بیابد. همینطور داشت چشم می گرداند که یک گنجشک مانند شاهین روی درخت، بر شاخه ای فرود می آمد که چیزی مانند برق از آن شاخه میان برگها پر کشید و سایه زد و  گم شد.

گنجشک مانند یک بچه نق نقو که دست و پایش را این جا و آنجا برند و گریه کند و دنیا را سرش بریزد، میان برگهای شاخۀ درخت گویی در حال مرگ باشد دست و پا می زد.

آسفالتِ خیابان از آفتاب نیمروز چنان گرما می زد که می توانستی روی آن تخم مرغ نیمرو کنی. همینطور که چشمت کمی به دور دورها می افتاد انگار که آبِ یک آبگیر به چشمت بیافتد می نمود آن وقت که برای یک چکه آب دل آدم ضعف می رفت.

پیره زن که با یک دست کیسه پلاستیکی را گرفته بود با دست دیگرش پس از اینکه لب و گونه اش را پاک کرد راهش را گرفته و خمیده خمید داشت می رفت. یک بازارگردِ چانچو[2] به دوش با دو زنبیلِ پُر از بادمجان و گوجه و سبزی باز  پیرزن گذشته کنارش تیربرق چانچوی اش را زمین گذاشت، به دور دورها چشم گرداند حیران زده یک آه کشید.

پیرزن آهسته تر از لاکپشت راهش را گرفته می آمد. ایستاد. کیسه پلاسیکی سیاه را این دست آن دست کرد. لبه های چادرش را جمع کرد. سرش را بلند کرد ببیند بازارگرد به چیزی آنطور خیره شده است.

خانه را نگاه می کردی، کلاه از سر آدم می افتاد. درست مانند یک کاخ بزرگ بود. یعنی ماند یک کاخ بزرگ بود چیست!؟ خودش یک کاخ بزرگ بود. درِ آن، دیوارش، پنجره ها پاگرد پله ها، دورادورش تا بالای بام تماماً سنگ مرمر بود! فقط سنگ مرمر نبود که!؟ همه جایش نقاشی شده، درست آدم حیران می شد از نگاه کردن آن. در شهر پیچیده شده بود... این سالها درست انگار مسابقه داشته باشند باغهای شهر را بایر کرده همینطور ویلا و خانه های اربابی ساخته بودند. خطِ هیچکس را هم نمی  خوانند. درست مانند یک دسته خوکِ بزرگ که به باغ هندوانه زده باشند. همینطور زوزوه کشان هرچه می خواستند می کردند. نه به شالیزارو باغ و نه به خدا رحم می کردند! هر چه بود این بود که سیرایی نداشته همه چیز را می بلعیدند.

خوب همین است دیگر. گرسنه ها راه افتاده بودند که از گرسنگی رها شوند دستهاشان رو به آسمان خدا خدا کنان مشت شده یک لشکر شده بودند شهر را پر کرده بودند شکم سیرها وقتی چشم باز کردند که دیگر کار از کار گذشته بود و هرکسی یک سوراخ موش را سرقفلی می دادند سپس میان همین لشکر گرسنه ها، گرسنه بجان گرسنه افتاده هرکسی کار خودش را می کرد و شد آدمی بزرگ که خط خدا را هم نمی خواند شده کس کسانه کس. تو نگو!؟ وقتی کاری با فکر نباشد و با ندانستن باشد و چشم بسته راه افتادن همین می شود که پدر به پسر رحم نمی کند! گرسنه گرسنه تر می شود! خانه خراب، خانه خرابتر می شود!

آن وقتها که دست گرسنه به جایی نمی رسید خدا خدا می کرد که خدا به داد او برسد. حالا خدا بالای سرش چماق شده بود انگار که غول بزرگ از شیشه بیرون آمده باشد! که برای برگرداندنش به شیشه باید موسی خان را وکیل می گرفتی[3]! دیگر نه نمی خدا را صدا کرد نه شیطان را!

حالا همین خانه هم که نگاهش می کنی کلاه از سرت می افتد مالِ یکی از همان گرسنۀ گرسنه فروش هاست. پدرش بازاگرد (چانکش) بود. یک دکان کوچک باز کرد. پس از گذاشتن ریش جور شده بود که آخوند روی دستش آب می ریخت. پسرهایش هم درست مانند ماری که افعی شده باشد، پس از سر به نیست کردن یکی یکی از بچه های گرسنه ها، هرچه خواستند کردند حالا سرشناس شدند. خاۀ ویرانشان پس از آدم کشی وُ آدم فروشی و مال مردم بالا کشیدن شده بود کاخ! یک جور که دیگر به سایه خودشان هم می گویند دنبالشان نیاید.

رهگذران همین خانه را که نگاه می کنند همه شان می دانند می گویند که این خانه خانه پسرِ کربلایی دکاندار است که در دکان خرابه اش موش می دوید همیشه پنجش گرو شش بود. پدرِ صاحب آن خانه کلاهدوز بود که میان کمیته شمر شدهب ود به جان مردم می افتاد حالا کسکسانه کس شده که به او می گویند خوب شده پدرت را دیدی وگرنه می گفتی لنگه کفشش را سگ برده.

دیگر سالهای سال گذشته. برای گرسنه ها گرسنگی و برای بچه هایشان حسرت مانده است. باز هم همان لشکر گرسنه ها هست و سرداریِ سرباران. یک نسل دیگر از آنها درست شده است. به بچه های اینها حالی نمی شود که چطور از کجا به کجا رسیده اند. نه خانه ویران را می دانند چیست نه گرسنگی حالی شان می شود. ولی خوب روزگار درسش را می دهد. میان علفهای هرز یک بار می بینی گولی هم بچشم می آید.

میان همین خانه یک زن بیچاره خدمتکار است. آشپزی می کند. می شورد خشک می کند به بچه ها می رسد. سالهای کودکی، دخترِ یک آدم دارا بود. پدر و مادرش در محله به داد همه کس می رسیدند. نه فخر می فروختند نه از  همسایه هاشان بی خبر بودند. بیچاره زن، آن سالها را همیشه با آه کشیدن بیاد می آورد و به دور دورها خیره نگاه می کند. حالا دست روزگار او را گرفته یک جور پرتاب کرده بود که خودش هم نمی توانست خودش را بیابد اینکه به کجا افتاده است. پیرانه سر افتاده است به کار خانه داری در خانه مردم. روزها کار می کرد و سپس می رفت خانه خودش. امروز هم کارش را تمام کرده بود و وسایلش را جمع کرده بقچه کرده و راه افتاده بود. همینطور پایش را از در بیرون نگذاشته چشمش به پیره زن افتاد که خمیده خمیده داشت می آمد. تازه به تیر برق رسیده بود و ایستاده بود تا نفس تازه کند چشمش به بیچاره زن افتاد که تازه از در بیرون آمده بو. چشمهاشان بهم افتاد. خیره به هم دیگر نگاه کردند. یک جور که آنها را برق گرفته باشد به همدیگر خیره شدند.

بیچاره زن  از خانه بیرون آمده راه می افتد. پیرزن دوباره خمیده خمیده راهش را می گیرد. هنوز نرسیده بخودش نیاورد ولی یک جور فکرش به دور دورها رفت. بیچاره زن همینطور بفکر رفته راهِ رفتۀ پیرزن را می گیرد یک جور که پا جای پای او بگذارد. به پیرزن می رسد. نزدیک می شوند. نزدیک تر، بیچاره زن همینطور خواسته نخواسته می ایستد به پیره زن نگاه می کند. پیرزن همینطور خمیده سرش را بلند می کند بی آنکه حوایش باشد بیچاره زن هم دارد به او نگاه می کند. به همیدیگر خیره شده نگاه کردند. چشمهاشان انگار یک دنیا آشنایی را داد می زدند. پیرزن باورش نمی شود بیچاره زن درست خشکش می زند. مردِ بازارگرد( چانکش ) همینطور خیالش را داشت می گشت و چانچویش را جابجا کرد. یک سنجاقک از بالای دیوار بلند شد پر کشید. گنجشک دنبالش افتاد. صدای  زنجره یک ریز می آمد. چانکش این پا آن پا کرد. پیره زن همینطور خیره شده به بیچاره زن نگاه کرد. بیچاره زن ناگهان که یادش آمده باشد گفت:

-         محترم!؟

پیرزن انگار فلج شده باشد به او چشم دوخت. همینطور که داشت نگاه می کرد خیالش را می جست. به دورهای دور رفت. چشمان بیچاره زن  یک دنیا آشنایی داشت. یک دنیا یاد را با خود تازه می کرد. چشم همان چشم بود و نگاه همان نگاه. پا به پا دست در دست سالهای کودکی را گذشتن بود و بزرگ شدن.  ناگهان گفت:

-         آخ فاطی جان. تو هستی!؟ تو کجا اینجا کجا!

بیچاره زن درست حیران شده با نگاه گم به او چشم دوخت. یک جور نگاه کردن که یک دنیا حرف بزند. یک جور نگاه کردن که حرف بود و یک جور نگاه که همه چیز را می گفت و گفتن نیاز نداشت. یک جور نگاه کردن که تمام مهربانی را با خود داشت و آشنایی را . آرم گفت:

-         خوب من در این خانه کار می کنم

-         کارِ خانه!؟

-         آها

-         پس خانه خودت کجاست؟

-         همان رازی

-         رازی؟

-         آها. خانه تو کجاست؟

-         آینَک

-         آینَک!؟ آه..... این همه راه را باید بروی؟

-         خوب همین کار من است. همۀ روزها می روم می آیم.

-         ای روزگار!!! چه مثل باد گذشت! یادت هست محترم؟

-         چه یادم هست؟

-         اوووو.....پابرهنه! بدتر از پابرهنگی! بی تنبانی!؟

-         آها...پس چه که یادم است. بی تنبان پابرهنه در کوچه درست.....

-         وای خاکبازی؟

-         با پسرهای بازیگوش "ماچه لوس"!

-         بیچاره مادرم چقدر داد می زد که آخه بچه تو دیگر بزرگ شدی! آخر دختر هم مگر بی تنبان میان کوچه می دوَد!؟

همینطور دو تایی پا به پا خوش خوشانه می رفتند. گاه گاه می ایستادند. یک جور ایستادن که درست مانند اینکه کودکی شان سایه وار چسبیده به آنها از زیر پا همینطور دراز دراز کشیده شده بود که نه نشان از پیرانه سری داشت و نه خمیده خمیده راه رفتن. گاه گاه می ایستادند به یکدیگر نگاه می کردند می خندیدند. همینطور با خندیدن آه کشیدن دوباره راه افتادده می رفتند یک جور که انگار  شعله آتش می کشیدند.

یک کلاغ خاکستری پای دیوار چیزی را گرفته نک می زد. پای تیربرق چانکش چانچویش را با جان کندن داشت روی دوشش می گذاشت/ یک ماشین از دور بوق زد. نیمروز داغ درست می خواست همه چیز به آتش بکشد. درخت و شاخه و آدمها ضعف آورده له له می زدند. روی آسفالت خیابان نمی شد پا گذاشت. پاهای برهنه را داغ می کرد. چشم پیرزن به کاغذی چسبیده به دیوار افتاد که رویش نوشته شده بود:

جیغ جیغ جیغبار[4]

هرکس هست رهوار!

باد باش باد...بپیچ واپیچ دور کن...بریز... خراب کن...

باران باش باران...ببار بپاش...بشور واشور....ببر برو

رودخانه باش همیشه رهوار

دریا باش دریا......

همین.

---

[1] زلزله> ویکیپدیا:زَنجـِره (به انگلیسی: Cicada) یا مو یا جیرجیرک دشتی گونه‌ای حشره است از راستهٔ نیم‌بالان (Hemiptera)، رده زنجره‌ریختان (Cicadomorpha) یا Auchenorrhyncha که دارای چشمانی ریز و با فاصله از هم بر روی سر و بال‌های شفاف ترانما با رگ‌بندی زیاد است.

[2] چانکش و چانچو>

[3] اصطلاحی ست که در گیلان زبانزد است و کنایه از وکیل معروفی در تاریخ معاصر گیلان دارد و بیشتر در مواردی گفته می شود که از عهده آدم معمولی برای درست کردن و به راه آوردن و احقاق حق کردن، خارج است.

[4] اوروشوار به معنی فریادهای اندوهبار است.

 

آی وای می غاز بمرده = ای وای غازم مرده است - گیل آوایی

 آی وای می غاز بمرده = ای وای غازم مرده است

گیل آوایی/ جمعه۲۵ مرداد ۱۳۸۷

لالایی مان، سمفونی دریا بود وُ آوازهای باران بر بام خانه مان و رقص شبح وارش در گذر نور ِ فانوس و آسودگی خوابمان، پارس کردن سگ همیشه یار که خطر را پیش از آنکه سر رسیده باشد، می دانست.

دور ترین خاطره ام به سالهای شاید 1338 یا 39 بر می گردد به زمانی که برای راه رفتن باید دست مادر می گرفتم. تنها، تصویری از آن در دهنم مانده است که در حیاط خانه با انبوه درخت نارنج و سگ سیاه و زرد رنگی که همیشه با ما بود. نمای ماتی از کت ِ خاکستری رنگ، در ذهن من است و صد البته شکل و فرم خاص آن سالها و سنی که داشتم.

کوچه ای شنی خانه مان را به خیابان، یا شاید بهتر باشد بگویم، جاده ای وصل می کرد که یک سوی آن ردیف خانه های از هم جدا شده بود با پرچین های ساخته شده از نی و چوب و گاه سیم خارداری که حتی برخی را اصلن مرز و دیواری نبود. آن سوی جاده یا بقولی خیابان، باریکه راهی بود که به ماسه های دریا وصل می شد و تپه ماهورهایی پرده ی حائل می شد میان ما و گستره بی مثال خزری که گشاده دست و بی دریغ، روزی رسان بسیارانی از جمله ما بود.

هیچ وعده ی غذایی مان، بی ماهی نبود و یادآوری و حتی دستور مادر که دست را پس از خوردن ِ غذا با آب نگه داشته شده از شستن برنج که " فشکله آب " می گفتیم – می گوییم هنوز – بشوییم تا بوی ماهی بر دستانمان نماند.

حیاط خانمان، گذشته از نارنجزار انبوه، باغکی داشت که هنوز هم تصویر آن مملو از همه چیز بود که می خواستیم. از هر سبزی خوردنی و میوه و بر و باری!

دنیای کودکی دنیای کارتنی این سالهاست گویی. دنیا ی همه چیز ممکن که در آن مردان و زنان و بزرگترها بسان غولهایی می نمودند که نگریستن ِ به آنها، سربالا کردنی می طلبید که گویی برج سر به فلک کشیده ای را چنان می نگری که تعادل به هم ریزد! و در همین سالها کسی که دبیرستان بود و سالهای آخر را می گذراند، با سوادترین می نمود و دانشمندی که پاسخ همه پرسشهایمان را می دانست، مخصوصن که روزهای زمستانی ِ دلگیر که هیچ کاری نبود و بیرون دویدن و بازی کردن هم! و بی حوصلگی این روزها ماجرای دور هم نشستن بود و داستان بافی ها و پرسش و پاسخ ها میان ما و دانشمندان سالهای آخر دبیرستان!

حوضچه ای در حیاط خانه بود که چاهی با دیواره ی چوبی کنار آن خودنمایی همیشگی داشت و چوبکی که یک سر آن بشکل عدد هفت بود که " کرده خاله " اش می گفتیم – می گوییم هنوز هم- کنار همین حوضچه تظاهرات مرغ و خروس و اردک و غاز ماجرای هر ظرف شستنی بود و وحشت شان از کرده خاله اگر سویشان اخمانه می جنبید!

به گاه دانه چیدن و غذادادن ِ همین مرغ وُ خروس وُ اردک وُ غاز، آواز ِ دل نشین مادر در گوش من است که گویی لشکرش را فرا می خواند آنهم با آواز وُ ترانه وُ ناز. در میان این لشکر پر نقش و نگار، نورچشمی های مادر هم ماجرایی داشت که فراوان بود کتک خوردن خروس یا غاز پرخاشگری که نورچشمی مادر را به چنگ وُ نُک زدنی، یورش می برد.

دو ترانه یا شعر واره ای وِرد زبان ِ کودکانه ی ما بود که می خواندیم:

نا نا ، نا نا

انباره جیر مرغانه نا

دس نزنی بیشمارده نا

افتابه مرسی نه نا

تو چره بترسی نه نا

برگردان فارسی:

مادر بزرگ مادر بزرگ

در انباری تخم مرغ هست

دست نزنی که شمرده شده است

از آفتابه ی مسی مادربزرگ چرا ترسیده ای مادر بزرگ!

خواندن ِ این ترانه نیز به آواز ِ کودکانه، همراه بود با سوار بر چوبی که اسبمان می شد و ما نیز ادای سوارکاری دل به دریا زده، در می آوردیم و در حیاط ِ چنان گسترده ای که قد ِ دریا می نمود، همچون دون کیشوت در جنگ ِ با آسیابان، تاخت می زدیم.  صد البته نازدادنهای هر از گاهی وُ نیز اعتراض ِ مادر چاشنی این تاخت و تازمان بود به گاهی که سر از او می بردیم!

یکی دیگر از شعرهای آن سالها که برایم هنوز بسیار زیبا و دلنشین است بویژه از آن نگاه که رابطه ی نزدیک و ملموس و حضور مردمی میرزا کوچک خان جنگلی را سندی دیگر است. این چنین بود:

نامه فادم انزلی

میرزا کوچی خانه ره

حاکم گیلانه ره

آی وای می غاز بمرده

گردن دراز بمرده

برگردان فارسی:

نامه فرستاده ام انزلی

برای میرزا کوچک خان

برای حاکم گیلان

آی وای غازم مرده است

گردن درازم مرده است

این ترانه یا شعر را هنوز بیاد دارم اما تمامی آن را هیچگاه ندانسته ام. یعنی دنبال اش نبوده ام. نه اینکه بخواهم بی تفاوت برخورد کنم بلکه روزگار ِ آن سالها و این سالها و بازی تا کنونی اش چنان بود و هست که مجال پرداختن به چنین جاذبه های زندگی مان نداد و اینک ِ غربت نیز به قدرت ِ خیال، حیرت کردن و یاد آوردن بسیاری از خاطرات که شاید اعجاز انسان باشد و توان شگفت انگیر مغز که در بکارگیری اش شاید بسیار وا ماندیم چه حافظه باختگانیم هنوز در پی تکرار فراوان ماجراهایی که سرنوشت این چنینی را رقم زده و می زنیم! و گرفتاریم هنوز.

ناتمام

دکفتم چا باموختم چاله چیسه! - گیل آوایی

(پیشیکی!، بی چاکون واکون)

1

دکفتم چا یو باردم یاد چالا / کرا بیشماردمه زخمانه مالا

بیدِمه خاوران، قبرانه بی نام / اوروشوارانه چومان خون به کالا

فارسی

به چاه که افتادم چاله را یاد آوردم / نشانۀ زخمها را برشمردم

خاوران دیده ام، گورهای بینام را / سوگواره های باران و خون­افشانِ چشمها را

 

2

دکفتم چا باموختم چاله چیسه! / کرا می سر کولا نان کاره کیسه!

نوگو! گوزقوطی موللا به طلبکار /  منم سردیو موللا کاسه لیسه!

فارسی

چاه که افتادم آموختم چاله چیست! / سرِ من کلاه گذاشتن کارِ چه کسیست!

نگو! ملّای حقیر می شود طلبکار / من هستم که نردبان می شوم برای آخوندِ کاسه لیس( ...مال!)

  

ترا کی یاد آرم چوما فوچینم - گیل آوایی

 ترا کی یاد آرم چوما فوچینم

هاتو ماچی تی گیسو مئن دیچینم

تی امرا پا به پا شم گمه بیسیار

خیالا بال زنم ارسو اوچینم

هاچین گورشابه دیل، ترا دمه ناز

نانم غورصا دیچینم یا بیچینم!

کرا تورا بمه یادا زنم باد

شواله بم، سوجم، ول بم، هاچینم

هاچین گم ایشتاوم گورخانا به داد

می دادا تنایی واستی ویچینم

فوچئن دیچئن اوچئن می ارسُونا تسک

تره تایه دینه دیل، چوم فوچینم!

فارسی:

ترا که یاد می آورم چشمها را می بندم

همینطور بوسه میان گیسویت روی هم می چینم

با تو پا به پا می روم بسیار می گویم

خیال را در بر می گیرم اشک جمع می کنم

درست داغ می شود دل ترا ناز می دهم

نمی دانم غصه روی هم بگذارم یا بچینم

دیوانه می شوم یاد را داد می زنم

شعله می شوم می سوزم زبانه می کشم بیهوده هستم

بیهوده می گویم، می  شنوم، صدای رعد وبرق می شود دادِ من

دادِ مرا باید تنهایی برچینم

بستن، روی هم چیدن، اشکها را تنهایی برچیدن
برای تو تدارک می بیند دل، چشم می بندم.

https://youtu.be/SYUN-JQtvkI

پنجشنبه 9 مهرماه 1394

من کی واهیل تور آویر پاک خوشکه ولگانم مره - گیل آوایی

 من کی واهیل تور آویر پاک خوشکه ولگانم مره

لاب ده جه غورصان هاچین بی ولگه دارانم مره 

دیم جه ارسو هیسته، رابه، چکه چکه با می  آه

مستی گم خانم آویری جا  آویرانم مره 

قاقمه قاقم کرا فریاده می چومه نیگا

شورشوره وارش هاچین ردده جه وارانم مره 

پور باموخته دیل جه آ دورسفته روزه روزیگار

چومه ارسونه مرا زارانه زارانم مره 

غورصه واستی دیل بترکه تسکو تنا زاره زار

قورصه دیم، تامتوم بزه جنگل اوخانانم مره

خاکه دیل واهیلا بو جه رادواران بی گولاز

سینا فکلاشم هاچین واشکسته دارانم مره

چوم چومانه فاندرستن پاک آویره هر نیگا

راستا راست گردد هامه، پاک گیجه مرغانم مره

فاندرستن ده نشا گورشا به دیل جه ویشتایان

من مرا قوربان نتانم، گورشه ایرانم مره

روزیگاره فوخوسانه هانده ایسام چوم به را

دیل خوشم دیل خوش بمی سروه جیوانانم مره 

جنگلانه جنگلِه مانم درم جنگل اوزار

گورشه کا هارای زنم سرپوربدستانم مره 

گیل آوایی خون فوکون ارسو جا واگرد تی دیار

غوربتانه غوربته می ماره وارانم مره

 

فارسی

من که سرگشته، دیوانه درست مانند برگهای خشک می مان خودبخود

تماماً از غصه ها درست درختانِ بی برگ هستم خودبخود

گونه ام از اشک خیس است، راه افتاده چکه چکه با آه من

مستی می گویم می خوانم از گم شدگی گمشده ها هستم خودبخود

حیرانِ حیرانم، نگاهِ چشمان من فریاد است

باران می بارد درست مانند پخش شدن باران هستم خودبخود

دل از این روزگار پوسیده زیاد آموخته است

با اشکهای چشم از زارهای زار هستم خودبخود

از غصه دل باید بترکد تنهایی سکوت زارِ زار

حرفی بلب نمی آرم ساکت شده هوار جنگل هستم خودبخود

دلِ خاک سرگشته شده است از رهگذرانِ بی افتخار

سینه چنگ می زنم درست مانند درختان شکسته هستم خودبخود

چشم چشمها را می نگرد هر نگاه گم است

راست راست همه می گردند درست مرغ سنگ به سر خورده هستم خودبخود

می شود نگاه کرد دل داغ می شود از گرسنه ها

از خود راضی نمی توانم باشم داغِ ایران هستم خودبخود

کابوسِ روزگار است باز چشم به راه هستم

دلخوش هستم دلخوشِ جوانانِ سروم هستم خودبخود

جنگلیِ جنگلها را می مانم به جنگل زده ام با فریاد درد

داغ شده هوار می زنم تفنگ بدستها هستم خودبخود

گیل آوایی اشکِ خون بریز برگرد به دیار
در غربتهای غربت برای مادرم می بارم خودبخود

چهارشنبه 13 آبان 1394

گیلداستان: خوروسخان / خروسخوان - گیل آوایی

خوروسخان / خروسخوان / گیلداستان

گیل آوایی/ نوامبر 2011

 هاچین مرا شه بزه بو. چفه عرق آسمانا چوم بودوخته مره بوسوج واسوجا دوبوم.

می­دیل هاچین بیرون آمون دوبو. سره سام بیگیفته بوم. لیباسانا های اطرف اوطرف ایتا اویتا کودیم. آینه کنار می مویانا شانه کودیم های شوییم اموییم دو واره مرا فاندرستیم. می سرا بوشوسته پسی می مار تیانا نهاندوبو شکافه مئن. ایتا پیله شکاف کی هامه چی اونه مئن نهابو جه تیانو تشت بیگیر تا خکاره یو سوان پالانو قازان و پیله ملاقه یو کچه یو کتل. مرا زیرزیریکی فاندرست. ایجور کی مرا ناز دان دیبی لبه جیر ایچی زمزمه بوکود. مره ننانم. می شلوارا کی تازه اوتو بوکوده بوم دوکودم. تازه بوشوسته پیرانا ایتا پیچه والای بدام بازین اونه یخا صافترا کوده دوکودم. راه دکفتم بوشوم مدرسه هاتو ول گیفتان دوبوم.

قرار ناشتیم. بیدم نتانم مدرسه به سم. ناظمه چوما دور بیده جه مدرسه جیویز بزه بوشوم می کوره که مدرسه ور،جه  دیفارکنار ایتا گیل گوده بزم پنجره شیشا ایجور کی تومامه دختران جه پنجره بیرونا فاندرستید. بازین مرا دیفاره کش قایما کودم کی نیدینید من گیل گوده بزم مدرسه پنجرا. می کوره جه من لات تر، جه مدرسه بوگروخته، دو تایی راه دکفتیم.

خیاله کی انهمه سالان دنوارسته بو، سیا بلا امه را فونترکسه بو. هامه چی هوتو،  هو سالانا مانستی.

خیاله کی هاسایه. نانم روخانه هیسته واشانه سر شون دوبیم یا اینکی بیجارمرزانا یا دریاکنار شله فورشانه سر. هاتو مره خوشخوشانی می یارکه مرا بال به بال شانه به شانه کیتبانا امی بغله جیر بزه یو دونیایا پاک بیگیفتی بیم. باد نازه مرا واشانا رقصانه یی. چیچینی ولوله زاکانه مانستن کوروپی پرا گیفتیدی بازین ایتا جا فوروز آمویید. هاچین خیاله کی سنفویه باغو بیجار و باهارا هارای کودان دیبید.

دونیا امی شین بو. هیکسو هیچی یا نیده ییم. می کوره نازه مرا پابپا می مرا اموییو مویانا فادابو باده دس، دیلبری کودان بو. یارا کش بزه یو اونه افشان بوبو مویانه مئن آویرابو خاندان دوبوم:

خروسخوان[1] / بو من و اون مست و مستانه / دور از چومان یگانه و بیگانه / تا کوه دامن بوشوییم شانه به شانه / زیر داران سبزانه سر چشمه یه لب / خوش بینیشتیم رو به خاور / دیم بر دیم بیم بیده ییم آسمانا سورخا بوسته ول بیگیفته یار بزه داد آتش آتش / مه داره با ول کشاش کش / آسمان آتش بجانه / اون مگه از عاشقانه / نازنینا بوگوفتم اون می اومیده سویه / آینه داره تی رویه / آفتاب خیزانه آفتاب خیزانه

بیجارانه برنج قد بکشه پاک ایتا دریا خلسه بوشو آرامه موج زه ییدی. برنجه عطر تومامه جایا دوارسته بو. کلاچان خیاله بوگروختی بید میدان فادابید چیچینه نا. برنجانه وسط ایتا مترس چیچینه نه دیلا ترکانن دوبو. ایتا واچرده کولا اونه سر، موشته کولوش جه اونه دورسفته آسین بیرون بامو، پیرانه پولوکانام گاگلف بکفته اونه پیرانه پره هاتو ایتا ور بوجور ایتا ور بیجیر جلاسته بو. پاک ماسکا مانستن برنجانه وسط یلانچی پالوانی کودان دوبو. می کوره کام اونه بیده پسی ایجور خنده بوکوده کی خیاله تومامه برنجان جه رقص دس بکشه قاقابوسته اونا فاندرستان دیبید. منام کرا کرچ کرچ تومامه برنجانا سوسو دان دوبوم کی می قشنگه جانه یارا مرا شوندرمو اتو کی قاقابوسته داریدی، می یاره می جانه می عشقه. هاتو گولازه مرا دس بنا می یارکه شانه سر ایجور کی اونا دیل بزه بیم، شون دیبیم. جه می پاجیر ایتا گوسکا جستن کونان شیرجه بوشو روخانه توله آبه مئن. بیجارا دوارسته، پرچینه پوشت مانده صدا هاچین عالمه گوشا کرا کودان دوبو. هاتو مره بوشوبوم او سالان کی زمینه سر گولازه مرا پا ناییم، ایدفایی شهرداری آشغالی ماشین ایجور سر و صدا بوکوده کی دو بالا بجستم. مرا هاچین شه بزه بو. چفه عرق آسمانا چوم بودوخته مره بوسوج واسوجا دوبوم. می خانه دم داره سر کشکرته لانا فاندرستم. درختان تی تی بزه بید. آسمان هاچین ابریشما مانستی. شهرداری آدمانه سر و صدا کی هولندی بوگو بیشتاوا دیبید مرا جه انهمه خیال دپرکانه ده. شه بزه مره ایتا دنیا ناجا آه بکشم. وای من کویه ایسام! کویه آویرا بو دارم!؟

 

هان

---

[1] خوروسخان(خروسخوان=بامداد/آفتابخیز) دو زبانی بخوانده بوبوسته داره کی جه آمی همیشه زنده یاد عاشورپوره. اترانا زنده یاد جهانگیرسرتیپ پورگیلیکی بوگفته داره یو بازین اونه فارسی یا عاشورپور بوگوفته.

  

شه بزه گول، تی چومه ارسو مانه = گلِ شبنم زده، اشک چشمانت را می ماند / گیل آوایی

شه بزه گول، تی چومه ارسو  مانه

بشکسه دیل تی غمه دوره دانه
نه سایی، راشی تی پا مالا داره
چوم تی رافا فاندره ارسو واره

شه بزه گول تی چومه ارسو مانه

پورزماته تی سره کورا بیگیفت
دیل تی واستی شادی یا جه خو جیگیفت
هرتا ارسو چومانه ابرا فاگیفت
ونگه بی تو بُونه، تنهایی دانه

شه بزه گول تی چومه ارسو مانه

خوش دارم کی تی چومانا فاندرم
ارسو آه تی عکسانه سر وارگانم
تی سره کُورا بیگیفته خاطراتا بیشمارم
تو بوشویی بی تو دونیا غم واره

شه بزه گول تی چومه ارسو مانه

شب تی گیسو می خیاله جان پنا
تی چومه شب می خیاله رانما
شب تیتی یانا گمه از تی وفا
تاسیانی ونگا تی چومان دانه

شه بزه گول تی چومه ارسو مانه

برگردان فارسی:

گلِ شبنم زده، اشک چشمانت را می ماند

دلِ شکسته غمِ دوری ات را می داند

نیستی، راه واره ات، جای پای ترا دارد

چشم در انتظارت، راه می نگرد، اشک می بارد

گلِ شبنم زده اشک چشمانت را می ماند

خیلی وقت است که از توگفتن را سرگرفته است

دل بخاطر تو شادی را از خود دریغ کرده است

هر اشک ابرچشمان را گرفته است

گریه بی تو بودن را، تنهایی می داند

گلِ شبنم زده اشک چشمانت را می ماند

خوش دارم که به چشمانت نگاه کنم

اشک و آه به عکسهای تو بیاویزم

از تو گفتن را سرگرفته، خاطراتت را بشمارم

تو رفتی، بی تو دنیا غم می بارد

گلِ شبنم زده اشک چشمانت را می ماند

شب گیسوی تو جان پناه خیال من است

چشنان تو شب راهنمای خیال من است

ستاره ها را شب از وفای تو می گویم

گریه دلتنگی را چشمان تو می داند

گلِ شبنم زده اشک چشمانت را می ماند