ایتا
چیچیر راسته دیفارا واچکسته بو کی ایتا ازازیل زای بامو اونا بیگیره چیچیره دوم وُرسفته
یو دیفاره آجورا جلاسته بمانسته بو. چیچیر خورا جیویزانه بُو، بوگروخته بوو.
دیفاره
جوره دامنه جا ایتا دورسفته لافند والای خوردی. ایتا ترکمه ری گیل گوده اوساده های تاوه دایی لافندا بزنه اونا بِگانه. هرتایام کی
زه یی جه دیفاره جور دوارستی یو کفتی همساده خانه مئن. ایدفایی ایتا صدا بامو
ایجور کی درجه که شیشه بشکسه بی. ترکمه ره که دانه گیله گوده خو دس بنا پا به گوروز.
ده نه سا صابخانه دانه جه خانه بایه بیرون اونا چکا گیره.
همساده خانه، سیماخانا بچسبسه
بو. سیما مار همیشک همساده زناکه مرا دره سر نیشتی یو کله گب زئنه مرا خانه کار
کودی. ایدفا دخسانه باقلایا چت کودی ایدفا سبزی پاکاکودن، ایدفا هاچین نیشتنو بیکاری
جا کاموا بافی بو. ایجور کی هاتو هاچین هاچینه دره سر نیشتن بویو مردوما فاندرستن
کی تا اونه دیل ایپچه واوه.
سیما
دیل شواله کشئن دوبو. تسکه خانه پاک خیاله اسه مانه بیگفته دیل بو کی هاتو ارسو
بوارسته یو همه جایا رده بزه هیستا کود. سیما چوم سورخا بو وارگاده گرکا قاقا
بوسته فاندرستی یو اونه دیل هیزار را شویی.
پور
زمات نوبو کی وارش به سابو. آسه مانه ایجگره تومانا بوسته بو ده هاچین خوره ناک زه
یی. پوشته پوشته سیاابران باده باله سر بینیشته شون دیبید کویانا دوارید. هاوا دیل
واوستان دوبو.
وارشه
به سا پسی سیما دراسانه سر خو زانو کشاگیفته، نیشته بو ایتا کیتابا کی خاندان
دوبوو بنابو خو پا دیمه. کیتابه جا ایتا سیفیده کاغذه پره بزه بو بیرون. ایجور کی
دوزه پیچا مانستن کیتابه جا فاندرستانبی. سیما حاواس ننابو. ایسابو یو نه سابو.
هاتو قاقابوسته، واهیل خو مارا فاندرستان دوبو. آسه مان هاچین ابریشما مانستی.
ابرانا باد ببرده بو زالاش باورده زیمنانه سر بواره. دارانه هیستابو ولگانه جا چکه
چکه فو وستی. ایجور چکه چکه فوو وُستن کی پاک هاتو بوو کی ولگانا فیچالستان دیبی
یو اوشونا والای بدابی. داره ولگانه چکه مورواریده مانستن جه داره جور بیجیر فوو
وستی. خوروسکلاکه دانه هر تا چکه کی اونه سر فو وستی خورا ایجور والای دایی که
خیاله ایتا ودره آب اونه سر فو وستی بی.
سیما
ویریشت. بوشو ایتا تیان آب دوکود. تیانا باورد بنا حصیرپره سر. ایجور کی بگه:
-اسا چی! بازام تانی!؟
هاتو
کی حصیرپرا تیانه جیر "من مرا قوربان" فاندرستان دوبو، کیتابه لا کاغذا
باورده بیرون. کاغذا فاندرسته خاندا دوبو
کی اونه ماره چوم دکفته سیمایا، هالا سیما خو خاندا جینگیفته بو کی اونه مار
واورسه:
مار
اونه شین هاچین خوشکا زه سیمایا فاندرست ایجور کی خاب زاکه دانه کی نیبه هاتو خانه
بینیشینه! تورا به زای. نیبه!؟ خو مویانا جه پیشانی کنار بزه. همساده صدا آمویی کی
کوچه سر کهنه فوروشه مرا گب زئن دوبو. دره صدا باموبو کی سیما بوشو پسی دوسته
بوبوسته بو. خانه بمانسته ایتا دونیا تسک اونه ره.
هان!
فارسی:
سیما / داستان گیلکی
پس از
باریدنِ باران، عطرِ خاکِ خیس آدم را دیوانه می کرد. درِ خانه های همسایه ها یکی
یکی باز شده بودند. بچه ها بازیگوشیهایشان را سر گرفته بودند. گاه گاهی میان بچه
های شیطان، آن که جیغ زیاد می زد و صدای جغش می آمد. سرِ آدم را می برد.
یک مارمولک داشت از دیوارِ راست بالا می رفت. بچه
شیطانی آمد آن را بگیرد که دُم آن بریده شده، چسبیده به آجرهای دیوار آویزان مانده
بود. مارمولک خودش را رها کرده فرار کرده بود.
بالای دیوار از دامنه آن طناب پوسیده ای تاب می
خورد. یک پسرکِ بازیگوش تکه گلِ خشک را برداشته، هی بطرف طناب می انداخت تا به آن
بزند بیندازد. هر کدام را هم می انداخت از بالای دیوار رد می شد و میان خانه
همسایه می افتاد. یک بار صدایی آمد که انگار شیشه ای شکسته باشد. پسرک شیطان تکه گل خشک در دستش را انداخت و گذاشت در رفت.
نماند که صاحبخانه از خانه بیرون بیاید و او را به کتک بگیرد.
خانه همسایه چسبیده به خانه سیما بود. مادر سیما
همیشه با زن همسایه دم در می نشست و با گپ زدن کارهای خانه را انجام می داد. یک
بار باقلی خیس شده پوست می کند یک بار سبزی پاک می کرد یک بار همینطور می نشست از
بیکاری کاموا می بافت. جوری که همینطور بی دلیل دم در بنشیند مردم را نگاه کند تا
دلش باز شود.
دلِ سیما شعله می کشید. خانه خلوت انگار دلِ گرفتۀ
آسمان بود که همینطور اشک باریده به همه جا پاشیده خیس کرده بود. چشم سیما سرخ
شده، سبدِحصیریِ آویزان را خیره نگاه می کرد و دلش به هزار راه می رفت.
زیاد نگذشته بود که باران قطع شده بود. فریاد آسمان تمام شده بود. دیگر برای
خودش هق هقِ پس از گریه داشت. پُشته پُشته ابرهای سیاه بر بال باد نشسته داشتند می
رفتند تا از کوهها رد شوند. دلِ هوا داشت باز می شد.
پس از قطع شدن باران، سیما روی پادری، زانو بغل کرده، نشسته بود. کتابی را که داشت می
خواند کنار پایش گذاشت. از داخل کتاب گوشۀ یک کاغذ بیرون زد. جوری که مانند گربه
دزدکی از داخل کتاب نگاه می کرد. سیما حواسش نبود. بود و نبود. همینطور خیره شده،
سرگشته مادرش را می نگریست. آسمان درست مانند ابریشم می ماند. ابرها را باد برده
بود تا بر زمینهای له له زده از تشنگی ببارد. از برگهای خیس درختان چکه چکه می
چکید. طوری چکه ریختن که درست این جور می ماند که برگها را فشرده باشی و آنها را
تکان می دادی. چکه های برگ درختان مانند مروارید از بالای درخت فرو می باریدند.
خروس هم با هر چکه که برسرش می ریخت خودش را جوری تکان می داد که انگار یک سطل آب
روی سرش ریخته شده باشد.
توله سگ کنار دیوار یک استخوان کوچک را چنان به
دندان گرفته بود که لوس شده دست و پا می زد. نمی شد فهمید که با استخوان داشت بازی
می کرد یا با همان حوصلۀ سر رفته، تنهایی را به سخره می گرفت. خورشید در میان شاخه
های درختان مانند ستاره سو سو می زد. گویی که ریسه ریسه آتش از لای پرچین شعله
بکشد، دراز داز کشیده می شد.
مادرِ سیما حصیر خیس از پاشیدن باران را برداشت
برد تا روی پرچین حیاط خانه آویزان کند که آب آن بچکد و خشک شود. آفتاب مانند تازه
عروس دامنش را گسترده بود روی همه چیز تابان تابان شعله کشان داشت دلبری می کرد و
درختان خیس و علفها خیس را دل می برد. از لای پرچین درست مانند آتش سوسو پخش می شد
انگار که آبکش را جلوی چشم بگیرند و خورشید بنگرند.
سیما چشم از مادرش برگرفت به کتاب نگاه کرد. دست
دراز کرد. کتاب را از کنار پایش برداشت. کمی این دست آن دست کرد طوری که کتاب را "باز
کند باز نکند" انگشتش را روی جلد کتاب کشید سپس آن را باز کرد. تکه کاغذِ
میان کتاب را بیرون کشید. کاغذِ تاشده را که انگار هزار لا تا زده باشند باز کرد.
چند بار بود که می خواند خودش هم نمی دانست. یعنی نشمرده بود که دانسته باشد.
همینطور باز هم چشم روی کاغذ گرداند از بالا تا پایین. سپس میان دستش مشت کرد.
زانویش را در بغل گرفت. به آسمان چشم دوخت.
دنبالِ یک گنجشک را گرفت که از میان شاخه های درخت
جهیده بیرون آمده بود پرگرفته داشت می رفت. با انگشت پایش لبه حصیر را برگرداند.
دوباره آن را سر جایش گذاشت، درستش کرد. همچین که انگشت پایش را از روی لبه
برداشت، لبه حصیر دوباره بلند شد. سیما جوری که یک تکه گِل سخت را زیر پا له کند،
پایش را روی لبه حصیر گذاست. بعد همچین که پایش را برداشت لبه حصیر باز سر بلند
کرد. حوصله سیما سر رفت. کفرش در آمد. هی لبه حصیر را با پای خود بر می گرداند که
درست بماند سپس پایش را از سر آن بر می گرفت، باز لبه حصیر بلند می شد. پا گذاشتن
سیما روی لبه حصیر و برداشتن از روی آن اینقدر طول کشید که سیما حوصله اش سر رفت. تنداتند
پا می گذاشت و پایش را بلند می کرد. بعد لبه حصیر را زیر باران لگد گرفت. ناگهان مادر سیما که در حیاط خانه خمیده داشت
کارش را می کرد سر بلند کرد دید سیما هی با پا روی ایوان می کوبد. ترسید. چادرش را
که بازشده بود از دور کمر می افتاد گره زد به سیما همانطور نگاه کرد. با خودش در
دل گفت:
-وای این دختر چرا
اینطور به جان ایوان افتاده!؟
سپس یک آه کشید و دوباره کارش را کرد.
سیما بلند شد. رفت یک دیگ را پر آب کرد. دیگ را
آورد روی لبه حصیر گذاشت. طوری که بگوید:
-حالا چی!؟ باز هم می
تونی!؟
همینطور که به لبه حصیر با حالت از خود راضی نگاه
می کرد، تکه کاغذ را از لای کتاب بیرون آورد.
چشم دوخته به کاغذ داشت می خندید که چشم مادرش به سیما افتاد. هنوز سیما
خنده اش را نگرفته بود که مادرش پرسید:
-چیه دختر! باز هم با
خودت می خندی!؟
سیما همانطور با خنده گفت:
-آخه حرفهای مادربزرگ
را می خونم خنده ام میگیره!
-چرا؟
-آخه ببین چی برام
نوشته!؟
-چی نوشته؟
-این سر آبِ دهان، آن
سر آبِ دهان؛ برای بچه تنبل سیبیل میشه!
مادر کمی به سیما خیره شد. از کوچه صدای کهنه فروش
آمد:
سیما به مادرش نگاه کرد. مادرش همانطور بفکر فرو رفته
به سیما خیره می نگریست. سیما گفت:
-خوب این یکی رو بگو:
این سر پُره، اون سر پُره، بچه تنبل باید غورت بده!
مادرِ سیما طوری که بگوید اینها همه اش از بیکاری
ست، سیما گفت:
-جواب: آب دماغه!
هر بار هم
که این را می گفت مادرش می خندید. سیما برای مادر بزرگش دلتنگ شده بود.
مادربزرگ در همان کاغذ یک برگ از گل بنفشه را گذاشته بود که خشک شده بود. سیما آن
کاغذ را لای کتابش نگه داشته بود.
سیما آهی کشید و بلند شد. لباس پوشید. موی شانه
شده اش را در آینه نگاه کرده درست کرد. مادرش پرسید:
-باز هم که خودت را
درست کردی داری میری!
-قرار دارم
-با که؟
-با زیبا
-کجا؟
-راسته خرّازها
-فقط تماشای دکانها!؟
-آها. تماشا هم نمی
شه!؟
با خودش گفت:
-خوب وقتی نمی تونم به
تو بگم واسه چی دارم میرم واسه کی دارم میرم همینه دیگه! باید بگم دارم میرم راسته
خرّازها! تو هم بگی تماشای دکانها....
تا مادرش چیزی بگوید سیما گفت:
-من رفتم.
مادرش خشکش زده نگاهش کرد طوری که:
-خوب بچه نمیشه که
همینطور خونه بشینه. بچه دیوونه میشه!؟
موهایش را از روی پیشانی کنار زد. صدای همسایه می
آمد که سر کوچه با کهنه فروش داشت حرف می زد. صدای در آمد که پس از رفتن سیما بسته
شده بود. خانه ماند ه با با یک دنیا سکوت برای او.
هادی هالا خوشانه خانه فانرسه، دیفاره سر خو
ریفقانه عکسا نیده. هرتا دیفاره بینویشتا خاندی یو ایتا آه کشه یی چی بوبوسته
داره. چی بوبو، کی بامو، کی بوشو، کی ایسا کی نه سا.
رایان ده هوو رایان نیبید. نه خیابانان نه
کوچان، نه باغان نه بولاغان. روخانان دمرده، داران بکنده، روبار، هاچین ایتا وازه
زخما مانستی رشته جانه مئن کی هرکی بامو ایموشته نمک اونه زخمانه سر فوکود. رشت
کشیده مرا خوو روو یا سورخا کوده داشتی.
هاچین چفه عرق، دوو بالا بجسته، چوم واکودم.
درجه که جا ایتا کشکرتا بیدم داره خاله سر کی ولگانه مرا پاک والای خوران اسا
ویریز، آکه وینریز، رقصا دوبو. ایچکه ارسو می چومه جان رابه کودان دوبو.
هاچین ایتا دونیا تاسیانی می جانه مئن ول بکشه.
هان.
فارسی:
یک دریا شعلۀ آتش آبای[1]جان وقتی به بهار یورش بردند دلِ مرداب خون بارید از پنهان شدنت در پنهانگاه ضجۀ دریا بود وُ دلتنگیِ جنگل جای پای تو ماند بر ماسه های
نرم دلِ دریا ترکید وقتی هوار تو از میانۀدریا گذشت! پس از رفتنت مالا[2]مالا ماند انزلی انزلی مه مه است چشم چشم را نمی
تواند دیدن برخیز آبای از اسم تو دشته وا[3] ، بچه می اندازد، از هراس دل ترکیدن!
.
شبنم همه جا را خیس خیس کرده بود. برگهای
خیسِ درخت میان آفتاب برق می زدند. علفها مانند حصیرِ خیس روی زمین گسترده شده
بود. میان اسمان یک تکه ابر هم نبود. همینطور صاف و آبی نگاه آدم را تا آن سرِ
دنیا می برد.
قورباغه ها و لاکپشتها بر کنارۀ آفتاب
افتادۀ رودخانه، گاه گاه چشمشان را باز کرده سر بلند می کردند. مارآن دورها از این طرف آب تا آن طرف آب شنا کنان می رفت و میان علفها
گم می شد. غورباغه ها از ترس مار جُم نمی خوردند. زمین یک جور مه گرفته بود که
انگار خیال است یک گاو نرِ بزرگ مــــــــآ کشیده از دهانش الو بیرون می زد.
بامداد داشت می رفت. زمینِ بیدار شده دستانش
را باز کرده داشت دنیا را رونما می داد. آفتاب، خمودگیِمانده از شب گرفته، جای آن همه جا را گرم کرده بود.
یکی یکی از خاک، مانند نشاء برنج بلند شدیم.از
هادی وُ منصور وُ سام وُ کیوان وُ داود وُ
مسعود وُ شهرام بیگیر تـــــــــــا..... همه مان بلند شدیم. داشتیم می رفتیم.
هرکس را می دیدی یک دنیا حسرت بر دوش گذاشته
راه افتاده بود. یک جور که انگار خورشید تابیده باشد و مانند روشنای شعله آتش همه
گسترده شود، راه افتاده بودیم.
هر کسی به راهی می رفت.
هادی دویده می رفت بچه هایش را ببیند. مادرش
را ببیند. برادرش را ببیند. کِه کجاست، کِه چه می کند، کِه چه شده است.
منظور انگار مانند سراسیمه شده ها داشت می
رفت میان مردم بگردد که چه شده اند چه می کنند چه دارند چه ندارند چه می خواهند چه
نمی خواهند.
سام برای مادرش سرگشته شده قرار نداشت.
هر کسی یک جور دلتنگ شده قرار نداشت.
همینطور داشت می رفت یک جور مانند آدمهای تشنه که یک چکهرا بنوشد.
هادی هنوز به خانه شان نرسیده بود که روی
دیوار عکس رفیقهایش را دیده ندیده، نوشته های روی دیوار را خوانده نخوانده یک آهی
کسید که چه شده است. چی شده که آمد که رفت که هست که نیست.
هر جا یک جور، جورِ دیگر شده است. هیچ جا
همان جا نبود که بود. بچه ها بزرگ شده بزرگها پیر شده پیرها غرق خود شده مرده شده.
راهها دیگر همان راهها نبودند. نه خیابانها نه کوچه ها نه باغها، رودخانه ها
خشکیده، درختان کنده شده رودخانه رشت انگار مانند یک زخم باز را می ماند بر جانِ
رشت، که هر کسی آمد یک مشت نکمک رویزخمها
ریخته ریخته باشد. رشت مانند اینکه باسیلی رویش را سرخ نگه دارد شده بود.
رهگذران، آدمهای مرده غرق شده ای بودند که
در یک دریاغم و غصه شان مانند
تراشۀ چوبی که آب دریا به ساحل آورده باشد بالا پایین می شدند. هیچ کس برای کسی،
کس نبود. نه یاری بود نه کمک رسانی. هر کس سر در مشکل خود داشت و حرف خودش را می
زد. آدمها انگار مانند آدمهای باخته، کورهای چشم بازِ شب گرفته شده بودند. سیاهی
بیداد می کرد و برای همه شکلک در می آورد. دلقکهایی که کسِ کسها شده بودند.
خدای کسِ کسها خدا و خدای بی کسها خدا
به کسِ کسها کس داده و به بی کسها کس نداد
همینطور راه افتاده بودند. هر کسی می رفت به
خانه خودش لانه خودش حسرتهایش را سر آورد.
کیوان به خانه اش رسیده بود. همه را می دید
هیچکس او را نمی دید. همینطور حیران شده داشت نگاه می کرد.
برادر بزرگ کیوان سرِ زنش داد می زند:
-نمی خوام زن. بذار یه ساعت هم اگه شده بیدار نشوم. یه ساعت کمتر غصه
بخورم. کمتر بخودم بپیچم تاب بخورم از این همه ننگی که از در و دیوار داره می
باره!
کیوان آهی می شکد و با خود می گوید:
-من با این همه حسرت بلندشدم ببینم چه دارند می کنند بعد اون نمیخواد
بلند شه تا..............
همینطور بفکر رفته بود که صدای زنِ برادرش
می آید:
-این همه چیز! خوب چشمت رو باز کن ببین. همیشه که نمیشه غم و غضه و
حسرت رو دید پنهان شد. پنهان شدن و نجنبیدن، یعنی مردن!
برادر کیوان همانطور با چشمهای بسته می
گوید:
-کدوم همه!؟ هر چی که آتش به جونِ آدم میندازه شعله می کشه هست، بعد
هر چی که آدم حسرتشو داره و تاوانشو میده نیست!
هادی تازه داشت به خانه پدرش می رسید. پدر
نبود مادر نبود. بچه اش درست یک مرد بزرگ شده بود هادی می خواست او را در آغوش
بکشد بو بکشد ناز بدهد با یک دنیا حسرت بگوید بشنود. هادی همه را می دید هیچ کس
هادی را نمی دید. هادی پس از چشم بر هم گذاشتن دل به اشکهایش داده آه کشید.
منصور انگار بالای درفک ایستاده بود.
دستهایش را مشت کرده با یک دنیا ضجه داد زد. جنگل برایش واقعاً دلتنگی می کرد.
هادی منصور سام کیوان داود مسعود
شهرام............همه شان بیگان آشنا بودند در خاک خودشان. یکی یکی به جاهای
فراموش نشده شان برگشتند. مانند آفتاب کی پشت کوهها رفته باشد تا در بامداد بر
آیند یک دریا شعله کشان دنیا را بیدار کنند.
داشتم نگاه می کردم. درست انگار که یک جنگل
را پشت سر گذاشته از کوه بالا رفته دنیا را به خشم گرفته، مانند تُتدر ضجه فریاد
می زدم که از خواب بیدار شدم.
تماماً خیس عرق، از خواب پریده چشم باز
کردم.از پنجره یک زاغی را دیدم که بر شاخه دریک با برگتاب خوران، حالا بلند شو کی بلند شو، رقص می کرد. یک قطره اشک از
چشمم جاری شده بود.
درست یک دنیا دلتنگی در جان من شعله کشید.
همین! .
[1]مایاق اسمی ست که در بخشی از دورهای دریا گفته می شود جایی که آب دریا نسبت به نزدیکی ساحل، زلالتر و شفافتر است.
