گیلداستان
گیل آوایی
28جون 2000/ دوو واره بینویشته
13 اکتبر 2018
ایتا رُو بامو پیله خانه بوو با
ایتا پیره مردای. خانه صارا سالاسال کیشخال نوخورده، خانه باغ هاچین واش، پرچین هاچین دُورسفته یو پیره مردای جه پا
دکفته یه ایمرو بیمیر فردا بیمیر. نه خانه دار نه بیجار کار. ها پیله خانه مئن، پیره مرداکه دانه تسکو تنا
بو. هی کس نه سابو. مرداکه زنای بمرده بوو. اونه زاکانام هرتا ایتا جا بوشوبید.
گاگلف اونه پیله دختر بوو کی همیشک خو پئره ویرجا آمویی. مرداکه دانه ده هاچین فاکش
فاکش خوو کارانا کودی. آ روزام تسکو تنا ایسابو. مرداکه پیله دختر بوشوبو خرید. چارشنبه
بازار بو. پیره مرداکه دانه ایوانه جا بیجیر بامو، پاک کفتان دوبوو. هاتو بکفته
نکفته هیره جیر فوروزبامو نامو، فچمسته ایتا آه بکشه. ایجور آه کی خیال ایتا چوم
پیله مرا خو تومامه بوگذشته سالانه جیوانیو پیره فاندیره. ایجور فاندرستن کی خو
سالانه سالا پاک دُوره کودان دیبی.
همیشک خوروسخوان ویریشتی تا آفتابخوسان.
جه باغو بولاغ بیگیر تا منده یو گابو بیجار. مرداکه ده هوتو آموج بوبوسته بوو
ناهارا بوخورده پسی، زواله خاب بوکودی بی آیوانه سرو هف تاپادشایا خاب دئن. ها روزام
هاتو بوو. خیاله کی زواله خاب بوکوده پسی،
هاسایه کی بیجار مرزه سر شون دره. ایتا پیچه ایسِه. دسه مرا خورشیده جولویا بیگیفته داره یو دور
دوره شرا فاندره. تا چوم کار کونه سبز ه یو بج فوروز بامو، مورواریده مانستن
بیجارانه سینه سر سوو زنه.
مردای خو پینه دَوَسته دسا نیگا
کونه. افتابه سو مرا، خو گازه خالا واکونه یو گولاز کونان بیجار مرزه سر غمزه مرا
شِه. کرا شوندره پوشته سر کی تازیگی باغ بیگیفته داره. هو پوشته سر کی اونا گومارا
گوده بویو واش دوبو تا چکره. هو پوشته کی ایسر ایتا پیله لالیکی دار دوبو کی پاک
آدما رخشان کشه یی. ایتا پیله لالیکی دار، کی گابه داهان جه اونه پیله باقالا، لابیل فوکودی. پیله لالیکی
دار کی چیچینِنه میتینگه جا بویو تمه شانه مئن جوخوسبازی. لیلکی دار بویو ایتا
پوشته. ایتا پوشته کی واشو گوماره مرا دُورا بوسته. هو پوشته کی مرداکه دانه گروازه
مرا اونه جان دکفت، پوشتا صافاکوده باغ
بیگیفت. دازه مرا دکفته بو لالیکی داره جان. اونا وارجینا کوده بویو، هرتا خالا وارجین کودنه وخت، بولند بولند گفتی:
-
تو می پایا جیجا بوکودی لاکیتاب!
گومارا فتاشته یو باغا رمش بوکوده
پسی ایتا بلته بنا اونه ره بازین لالیکی داره جیگا کوتام چاکوده یو بج بینی وخت کوتامه
سر شب پایی کودی تا درزه بجانا کله خوک فوتورک نزه بی یا دوز نبرده بی.
هرماله کس باور نوکودی کی
مرداکه دانه ایتا باغ بیگیفته بو. ایتا باغ کی ادمه کولا جه اونه سر کفتی وختی باغا
فاندرستی. هو باغه مئن کی پاچه باقلایو بادمجانو خیارو کویی یو پامودور کاشتی فته
فراوان. کره روف شیب زه یی یو کویی لُونه جیر جوخوفتی جه روخانه بامو پسی یو گوسکا
فَوَرسته.
باد خیاله کی بجانه مرا بازه دوبو.
بج هاچین هالاچین خوران باده دمه چک، والای خوردی. ادم قاقا بوستی اوشانا فاندیره
کی پاک دریا مانستن موج زه یی بج.
بجه عطر همه جایا دوارسته بو
پاک خاستی مرداکه سرا ببره. مردای بجانه عطره جا مستا بو داشتی
هاتو خوش خوشانه گولازه مرا خاندی:
گیله مردم گیله مرد، گیله مردم
گیله مرد
مردای بیجاره مرزانه دوارسته
پسی شِه باغ کوتامه سر نیشینه. شالیکی سوفره توشکه یانا وازا کونه. سرده پلایا
نیهه دیمه یو اشپلا ایپیچه واچیشه. بازین شه باغه اوسر، روخانه کول، ایموشته پیله
باغلا چینه. هرتا باغلایا ایجور کی اونا چشمک بزنه دوجین کونه.
کوتامه سر نیشینه یو هاتو کی
دور دوره شرا فاندرستی قلنهارا جول جول خوره. ایجور کی پاک خیاله قاطی ساله جا
بامو بی. مرداکا یاد ایه نشا وخت چوتو زناکان کوتا دامن دوکوده بیجاره مئن تته رج
ایسابیدو ایتا ایتا خاندیدی بازین ایجانایی اویی کودید.
پوتاران صف بکشه بید. درازه
ویرسه مانستن شوندی بید. واشانه مئن کره روف تازه خو سرا بیرون باورده بو. روخانه
لب گوسکا وازو ولنگا دوبو. نوبه جیری واشانه مئن ایتا پیله گوسکا خاندان دوبو:
-
دوم درازی مورد .......مورد........
ایتا گوسکا آوه جا دایی:
-
کی خبر...... اوورد وورد..........
ایتا دیگه
خاندی:
-
من باور ناکیرکیری.....من باور ناکیر کیری!
مردای کی شبان خوزاکانه ره نقل
گفتی، اونه زاکان یاد بیگیفته بید کی دومدرازِی چوتو ایه گوسکایانا توکا گیره،
دوروسته فه وه ره. روزان صارا می یان همیشک خاندیدی کی دومدرازی مورد مورد.....
مردای قلنهارا خوره یو شالیکی سوفرا
دو واره اوچینه. توشکه زنه. نیهه دیمه. ویریزه. گروازا نیهه خو کول شه کی بیجارانا
اب بده.
روخانه لب بستا واکونه. اب را
دکفه بیجارانه می یان. مردای خوره خوره گه:
-
اودوشید ....اودوشید. زود مرا فارسیدگداباهار بیگیفته
مرا هیچی نمانسته داره ده!
مردای گروازا خو کول، مرزانه سر،
دوو واره سبزابُو واشانا دمجه یو شِه. هو واشانا
کی ویجین دو وراه وخت هامما بکنده بو تاوه دابو بیجار مرزه سر. واشان خوشکابو پسی
دو واره سبزا بو بو. اوشانا دمجه یو هاتو واشانه دمختنه وخت خو دیله مئن گه:
-
اخه سیا واش بیبی! هاتو جوم نوخورده سبزا بد.
ولانه ده بجان نفس بکشد. سوروف ایطرف واشانام ایطرف!
صوبه سره شورم، واشانا ایجور شه
بزه بوو کی مرداکه پابرنده پا پاک هیستا بو خیاله کی مرداکه دانه روخانه لب خو
پایانا بوشوسته داره. ایجور کی مرداکه پا
پوست سیفیدی جا لاب برق زنه.
لیشه صدا جه او دور مرداکا
واخبردارا کونه کی لیشه یا فاکونه پوشت دوسته داره هالا حیوانا هیچی
فاندا داره، خوره خوره اونا نازا
ده یو گه:
-
اموندرم اموندرم کولی بازی در ناور حایوان
مردای چفه عرق ایه خانه. پاک
خیاله کی بوشو داره جانشورا. گروازا نیهه تیلیمباره پوشت. شه ودره مرا زالاش
باورده لی-شا اب دیهه.
مرداکه دانه آه بکشه نکشه، هیره
جیر فوروز آیه. مرداکه چوم برق زنه. مردای جیوانا بو داره. مردای خیاله پره مانستن
سوبوک سوبوک هوا جور شوندره. اونه پیله دختره صدا بامو بو کی تازه بازاره جا
واگردسه بو. مرداکه دختر خوو بیهه خرتو خاشاکا نیهه ایوانه سر. خو پئرا فاندیره
هیره جیری دراز درازا بو اسمانا چوم بودخته داره.
ترسه جا ایتا ایجگره کونه کی
تومامه همسادان فیویدی اونه سر. همه تانی مرداکا دورا کودی بید. اوشانا پاک خوشکا
زه بو. همه تانی خیاله کی باباغولی باورده بید همدیگه یا فاندرستیدی یو خوشونه پیچ
پیچ کودیدی:
-
مرداکه چوم چی برق زنه!؟
مرداکه دختر خو سرا زنه داده مرا
خایه خو سرمویانا بکنه کی اونه چوم دکفه پیره مرداکه چوم. پیره مرداکه نیگاه ایجور بوو که اونه ایشاره بزنه:
- بی یه زای.... بی یه
دختر....بی یه گریه نوکون....گریه نوکون ....من....من ....خیلی وخته کی بمرده دارم
ناجه مرا زندگی زندگی نی یه. ایمرو
من بیجارانا گردسیمی. می بجانا فاندرستی می....من... پاک جیوانا بُو بوم. گریه
نوکون گریه....
مرداکه دختر کی خو پئره سرا کشاگیفته
بو، چارزانو هیره جیری نیشته بو. مرداکه خو چومانه مرا اونا ناز دان دوبو. پیره
مرداکه دختر هیچی جه خو پئره حرفان نفامسته بو.
اونا ده جوتیکی واکفته بو. هیچی
نتانستی بگه خو پئرا فاندرستی. همسادانام قاقا بو اونه دور جیما بوسته بید.
مردای ده گب نزه یی....مرداکه
چوم وازا بو اسمانه دور دوره شران گردسی.
نه بیجار بوو نه بیجار مرز نه
روخان بو نه نُوب. نه کره روف نه گوسکا. نه گاب بو نه مانده. نه باغ بوو نه لیلکی
دار. نه کوتام نه. ایجور کی بیگی:
همیشک ایتا وخت ناها کی دینی
همه بوشوده. هی کس نمانسته، حتتا خودتو هوو پرنده کی آمویی هر روز دانه ره.
هان!
برگردان فارسی داستان گیلکی:
آخرین پِلک زدن، آخرین آه
28جون 2000/ دوو واره بینویشته
13 اکتبر 2018
یک خانۀ بهم ریخته بود با یک
پیرمرد. حیاط خانه سالهای سال جارو نشده، باغ خانه پر از علف هرز، پرچین خراب شده(
از هم گسسته) و پیرمرد از پا افتاده، چنانکه امروز بمیر فردا بمیر. نه خانه دار
بود نه شالیکار. میان همین خانۀ بزرگ، پیرمرد تنهای تنها بود. هیچکس نبود. همسرِ پیرمرد
مرده بود. بچه هایش هر کدام یک جایی رفته بودند. گاهگاهی دختر بزرگش پیش پدرش می
آمد. بیچاره پیرمرد کشان کشان کارهای خودش را می کرد. این روز هم تنهای تنها بود. دختر
پیرمرد برای خرید رفته بود. چهارشنبه بازار بود. بیچاره پیرمرد از ایوان پاایین
آمده، انگار داشت می افتاد. همینطور افتاده نیفتاده، در پاگرد ایوان نشسته ننشسته،
خم شده آه کشید. یک جور آه که انگار در فاصله یک پلک زدن، تمام سالهای رفته از
جوانی تا پیره را بنگرد. نگاه کردنی که سالهای سالش را درست مرور کند.
همیشه خروسخوان بر می خاست تا
آفتابخواب. از باغ بگیر تا گوساله و گاو و شالیزار. بیچاره مرد همانطور عادت کرده
بود که پس از خوردن نهار، در گرمای نیمروز روی ایوان می خوابید و هفت پادشاه را
خواب می دید. این روز هم همینطور شده بود. انگار که پس از خوابِ نیمروز، الان است
که روی مرزِ شالیزار دارد می رود. کمی می ایستد. با دست جلوی خورشید را گرفته، به
دورها نگاه می کند. تا چشم کار می کند سبز است. برنج قد کشیده مانند مروارید
روی سینه شالیزار می درخشید.
بیچاره مرد، به دستهای پینه
بسته اش نگاه می کند. با درخششِ آفتاب، قاه قاه خنده کرده و با غرور روی مرزِ
شالیزار غمزه کنان می رود. دارد به قطعه زمین بلند که تازه باغ گرفته بود، می رود.
همان قطعه زمین بلند که رها شده
در آن علف تا زانو فد کشیده بود. همان
زمین بلند که او آن را به باغ تبدیل کرده بود. همان بلند که یک سر آن درختِ[1]
لیلکی بود که انگار برای آدم شکلک در می آورد. درخت لیلکی بزرگی که از باقلی
بزرگش، دهان گاو آب می افتاد. درخت بزرگ لیلکی که میتینگِ گنجشکها بود و میان
خارهایش پنهان شدن. درخت لیلیکی بود و یک قطعه زمین بلند. زمین بلندی که علفهای
هرز و بیشه آن را احاطه کرده بود. همان زمین بلند که بیچاره مرد هنگام صاف کردن آن
با بیل دراز، با داس به جان درخت لیلکی افتاده بود. آن را شکسته و خُرد کرده بود و
با شکستن هر شاخه اش، با خود بلند بلند می گفت:
-
تو پای مرا زخمی زخمی می کردی لاکتاب.
بیشه ی گیاهان خودرو را صاف
کرده بود. پس از پرچین کردنِ دُورِ باغ،
دروازه ای چوبی برای آن درست کرد. سپس در جای درخت لیلکی، یک آلاچیق درست کرد و
هنگام دروُ، روی آلاچیق، شبها نگهبانی می داد تا خوک به برنجهای دسته شده یورش نیاورد
یا دزد نزدد.
به ندرت کسی باورش می شد که
بیچاره مرد یک باغ درست کرده بود. باغی که از زیبایی آن، کلاه از سر آدم می افتاد
هنگامی که به باغ نگاه می کرد. در همان باغ، باقلی و بادمجان و کدو و گوجه فراوان
می کاشت. مارِ باغی، پس از برگشتن از رودخانه و بلعیدن بچه قورباغه، سوت می زد و میان برگهای بوتۀ کدو پنهان می شد.
باد انگار با برنجها بازی می
کرد. برنج درست مانند اینکه در باد-رس باشد، تاب می خورد. آدم حیران می ماند از
نگاه کردن به آن که مانند دریا موج می زد برنج.
عطر برنج همه جا را پر کرده
بود. عطر برنج، بیچاره مرد را در خود گرفته بود. بیچاره مرد طوری که مست شده باشد
با خودش می خواند:
گیله مردم گیله مرد. گیله مردم
گیله مرد[2].
بیچاره مرد پس از گذشتن از
مرزهای شالیزار، به باغ می رود و روی آلاچیق می نشیند. گره ههای سفره پارچه ای را
باز میکند. پلوی سرد را کنار می گذارد. تخمِ شورِ ماهی سفید را می چشد. سپس به آن
سر باغ، روی کنارۀ رودخانه می رود و یک مشت باقلی می چیند. هر باقلی را چنان می
چیند که با نگاهش آن را دستچین کند.
روی آلاچیق نشسته و همینطور به
دورهای خیره شده، خوارکِ پیش از نهار را دو لپی می خورد. یک جور که انگار از سالهای قحطی آمده باشد. بیچاره مرد، یادش می
آید که هنگام نشاء چطور زنها با دامن کوتاه در شالیزار پشت سر هم ردیف شده ایستاده
بودند و می خواندند و با غرور فریاد می کردند.
مورچه صف کشیده بودند. مانند
ریسمان دراز شده می رفتند. میان علفهای هرز، مارِ باغی، تازه سرش را بلند کرده
بود. کنار رودخانه قورباغه جست می زد. از راهآبِ چوبی، یک قورباغه بزرگ داشت می
خواند:
-
دم دراز مُرد....مُرد
یک قورباغه جواب می داد:
-
که خبر آورد آورد
یکی دیگر می خواند:
-
من که باور نمی کنم باور نمی کنم
بیچاره مرد هنگامی که شبها برای
بچه هایش این داستان را می گفت، بچه هایش
یاد گرفته بودند که دُم دراز چطور می آید قورباغه ها را به منقار می گیرد و درسته
می بلعد. روزها در حیاط خانه میخوداندند: دم دراز مُرد مُرد....
بیچاره مرد خوراک پیش از نهارش
را می خورد سفره پارچه ای آن را دوباره جمع می کند. گره می زند. کنار می نهد. بلند
می شود. بیل بلند را روی شانه اش می نهد. می رود که به شالیزار آب بدهد.
سدِ رودخانه به شالیزار را باز
می کند. آب در میان شالیزار راه می افتد. بیچاره مرد با خودش می گوید":
-
بنوشید...بنوشید. زود سبز شوید به داد من برسید
که در گدا بهار گیر افتاده ام هیچ چیز برایم باقی نمانده.
بیچاره مرد با بیلِ بلند روی
دوشش، از روی مرزهای شالیزار، علفهای دوباره سبز شده را زیر پا گذاشته، می رود. همان علفهای هرزی که
هنگام " ویجینِ[3]"
دوباره، کنده بود و روی مرز شالیزار انداخته بود. علفهای هرز پس از خشک شدن دوباره
سبز شده بودند. آنها را زیر پا له می کند و در همین حال در دلش می گوید:
-
آخر، سیاه علف بشود! همینطور هنوز از دستشان خلاص نشده ام، سبز می شوند. نمی
گذارند برنج نفس بکشد. شِبه برنج( نوعی گیاه شبیه برنج است) یک طرف علفها یک
طرف.
علفهای هرز را که شبنم زده بود، پاهای بیچاره مرد را خیس کرده طوری
کرده بود که انگار کنار رودخانه پاهایش را شسته بود. یک جور که پوست پای بیچاره
مرد برق می زد.
صدای گوساله از دور بیچاره مرد
را بخود آورد که گوساله را پشتِ طویلۀ انباری بسته و هنوز چیزی به حیوان نداده
است. با خودش طوری که به گوساله اش ناز دهد می گوید:
-
دارم می آیم دارم می آیم کولی بازی در نیار (
شلوغش نکن)
بیچاره مرد خیس عرق به خانه می
آید. انگار که برای شنا به رودخانه رفته بود. بیل بلند را پشت طویله می نهد. می
رود با سطل به گوساله آب می دهد.
بیچاره مرد آه کشیده نکشیده،
زیر پاگرد ایوان می نشیند.چشم بیچاره مرد برق می زند. بیچاره مرد، جوان شده است.
انگار که مانند پَر سبک سبک در هوا می رود. صدای دختر بزرگش آمد که تازه از بازار
چهارشنبه برگشته بود. دخترش خریدهایش را روی ایوان می نهد. به پدرش نگاه می کند
پدرش را می بیند که در پاگردِ ایوان دراز دراز افتاده به آسمان چشم دوخته است.
از ترس جیغ می زند. همسایه ها
سرش می ریزند. همه دور مرد جمع می شوند. حیرت زده وا می مانند. همه چشمهاشان باز
مانده از حیرت، به یکدیگر نگاه می کردند و آهسته می گفتند:
-
چشمهای مرد چه برق می زند.
دخترِ بیچاره مرد به سرش می زند
می خواهد موهایش را بکند که نگاه ش به نگاه بیچاره مرد می افتد. نگاه پیرمرد طوری
می نمود که به او بگوید:
-
بیا بچه...بیا دختر... بیا گریه نکن...گریه
نکن...من....من... خیلی وقت است که مرده ام. زندگیِ با حسرت زندگی نیست..من امروز میان
شالیزار می گشتم. به برنجهایم نگاه می کردم... به..... من گویی که جوان شده بودم.
گریه نکن. گریه....
دخترِ بیچاره مرد که سر او را
در بغل گرفته بود، چهارزانو در پاگرد ایوان نشسته بود. بیچاره مرد با چشمهایش دختر را ناز می داد. دختر بیچاره مرد از حرفهای
پدرش هیچ نمی فهمید.
به لکنت افتاده بود. از حرفهای
پدرش هیچ نمی توانست بفهمد. همسایه ها هم حیرت
زده دور او جمع شده بودند.
بیچاره مرد دیگر چیزی نمی
گفت... بیچاره مرد چشمش باز مانده در دروهای آسمان می گشت.
نه شالیزار بود نه مرز بود نه
رودخانه نه راهآبِ چوبی. نه مار باغی نه قورباغه نه گاو بود نه گوساله. نه درخت
لیلکی. نه آلاچیق بود و که بگویی:
همیشه یک وقتی هست که می بینی
همه رفته اند. هیچ کس نمانده است. حتی خودت و پرنده ای که برای دانه می آمد هر
روز.
همین!
[1] Gleditsia درختی از گروه فاباسه-یی، و
زیرگروه درختان موسوم به فائِسالپینیویدِئآ که بومیِ شمال امریکا و آسیاست. نام
این درخت از کاشف آن" جان گوتلیب گلدیچ " که در سال 1786 درگذشت و مدیر گلردن بوتانیکال
گاردن برلین، بود، برگرفته شده است. این
درخت در گیلان لِلکی دار یا لالیکی دار نامیده می شود.
[2] ترانه ای از زنده یاد
زیباکناری، خواننده قدیمی گیلان
[3] ویجین= کارِ پس از نشاء برنج،
علفهای هرز از میان بوتۀ برنجها کندن و....
