تی
رافا /گیلداستان
گیل آوایی
دروازا بیخود فاندرم.
ده کی بمانسته کی اونه رافا به سم. هیکس. هر کی بو پیللا بوسته، داغا می دیل بنا،
پر بزه بوشو. من بمانسته دارم می ایتا کوله باره خاطره. هاچین مرا رو آوردان درم.
راشی یا واش دره تا چکره، انقد کی ایتا رادواره ناجا بداشته داره. می چومانه
مانستن کی ده اینقد ارسو فوکوده پاک دیلمانه سیا ابرانا جه رو ببرد.
- هاچین
را پایمه کی چی ببه!؟ هیچی! سالانه سال جه آ راشی آدم نیشه، نایه.
منم با می بوکوده گوناه.
داره جور کشکرت هاتو
رادوار باموبو بینیشته بو بوشوبو. پیره زناکه دانه هاچین خو دیلا خوشا کوده بو. ده
هو هاچین دیلخوشی مرا دیل پرا دایی کی جه راه اینفر فارسه بایه اونه تسکوتنا خانه
مئن.
خوره هاتو کیشخالا بدس
بیگیفته صارا مئن سرپا ایسایو خو مرا گب زئن دره. صاراخاک کی ابپاشی بوبوسته پسی
تومامه خانا خو عطره مرا دوارسته بوکیشخال بوخورده خیاله شا لیسکا خوردن جه اسره
حایات تا او سر! حایاته پرچینه
کش، کیشکایان الوغه دس خودشانا چاکوده بید ایتا موشته، کولوشکنه پره جیر قایما
بوسته بید. خروس کلاکه دانه بینیشته بو داره کونده سر، هاتوکی خاستی خو بالا وازا
کونه اویی سراده، الوغه ترسه جا، خو اویه جیگیفته یو واز بوکوده کونده جا بیجر، ده
بودو، بوشو پیره زناکه دور و ور جا بوخورده.
پیره زناکه دانه تا
کیشکایانا فاندرست کی کولوشکنه جیر جوخوفته بید، اسمانا فاندرست. بیده آلوغ چرخ
زئن دره، هاسایه کی طیاره مانستن سرسام بیگیفته فوتورک بزنه کیشکایانه. خوکیشخاله
ببرده خو سره جور، ایجور الوغا داده مرا فوراده کی کولوشکن پاک خاستی خو دومه مرا
آغوز بشکنه.
خوروس کلای سه شوماره
مرا بوشو دو واره داره کونده سر، مورغانه بی خوروس میدانه مئن پالوان بوبوسته.
انجیر داره سر چیچی نن هاچین میتینگ دان دیبید. دوزه پیچا انجیر داره جیر ناجه مرا
چیچی ننا فاندرستی.
پیره زنای کتلا پیله
کان جیر فاکش فاکش باورده خو ور بینیشته اونه سر. هاتو کی کیشخالا ناهاندوبو خو پا
جیر ،خوره خوره بوگفت:
- اگه ایسابید الان پیله
مار بوبو بوم!
ایتا آه بکشه یو خو
پیران پره مرا خو هیسته دیمه پاکوده. خو تازه حنا بوکوده مویانا ایتا دس بکشه یو
شانه سر والای بدا، خیاله کی هاسایه مویانا فادا داره باده دس، غمزه مرا پیله آقا
ره دیلبری کودان دره.
تبریزی دارا فاندرست.
ها دیروز بو کی کشکرت جه را بامو بو اونه سر بینیشته بو. ایمرویام هوتو. کشکرت
خیاله کی ایچی انا جوم جوم تاوه دابو کی بایه تبریزی داره لچه بینیشینه.
زناکه نازه رافا، کشکرت
ایتا پیچه خو درازه دوما والای بدا یو بالا خوشینا وازا کوده بازین پر کشنه وخت
ایجور بخانده کی خیاله چورتیکایا جه داره جور تاوه دد بیجیر!
پیله نارنج دارا
فاندرست، ایتا آه بکشه. خو پسرا یاد باورده کی ده ساله بوبوسته بو اونه مرا نارنج
دارا بکاشته بو. هونه مرا بکنده چالکایا خاکه جا پورا کوده بو. هر روز اینقد اب
دایی که همیشک وا بوگفتی بی:
- آخه
زای زیاد آب بدی بیچاره دیمیره یا!!! نفس نتانه بکشه واسی اونا امان بدی
دو تا نارنج دار باغه
مئن قد بکشه هامه تانا هارای زه یی. هر دوتایا نام بنابو ایتا ایازه دار، ایتایام
آییل دار.
ایاز،
اولی زای بو کی همیشک گفتی خو پئرا بوشو داره. هی ذره اونا نمانستی ولی پیله آقا
گفتی که چومانا به خو مار بوشو داره. اما پیره زناکه دانه همیشک پیله آقا ره خنده
کودی که ایازه چوم کویه خودشه چوم کویه! اگه اوجور قشنگه چوم بداشتی بی بشکن زه یی.
دویومی زای دختر بو کی آییل نام
بنابو ولی اونا دوخادیدی نازموژک.
هاچین پئره نفس بو. هاتو کی پئر آمویی بلتا وانکوده پابرانده دو وستی پئره پیشواز.
ایدافایام نوبوستی کی پئر دسخالی باموبی. هیچی یام اگه نیهه بی نازموژکه واستی
ایچی باورده بی.
پیره زناکه دانه ایتا
دیل نا صد دیل زاکانا دیل دوَسته بو. خو پسرا تا وختی کی آییل بدونیا
بایه ایجور چاکوده بو کی پیله آقا همیشک گفتی آخرش تو می پسره چاکونی خانم اقا!
ایدفایام نوبوسته بو کی
پیله آقا انا بگه، اونام خو شکمه نیگیره خنده جا هاچین غش نوکونه!
نارنج دارانا چوم دوجه
یو ایتا آه کشه کی خیاله تومامه دونیایا خایه واسوجانه. پیره زناکه بوسوج واسوج
پاک آدمه دیلا گورشا کودی. خوره هاتو غریبی خاندی یو و نارنج دارانا مرا گب زه یی.
هالا همساده جه اوشونه پرچین بوکوده باغه طرف نوشوبید شهر، کی هر وخت پرچینه درزه
جا همساده زنای اونا فاندرستی که نوکونه پیره زنای خولا بو داره. پیله اقایا گا
گلف گفتی که واستی خیلی اونه هوایا بداره هاچین شواله کشه وختی هیشکی خانه نه سا.
بیچاره پیله اقایام ده
پاک بوبوسته بو ایتا موشته. مثاله ایتا کوه، فوگوردسه بو. چوتو تانستی اون هاما
تاب باوره. ولی خو زناکه خاطره واسی هیچی نوگفتی. کاسه گول، حمامه دلاک، وختی اونا
روخانه لب بیده بو کی فنار فنار، ونگ زئن دوبو، بفامسته بو کی پیله اقا چی کشئن
دره. هی کس ده نانستی اونه دیله مئن چی گوذره.
ایازا کی بیگیفتی بید،
آییل خو نامزده خانه ایسابو. سه ما نوبوسته بو کی نامزد بوکوده بید. ایازه بیگیفته
پسی، آییل دونبالام باموبید. ایازا هوشونه محله مئن دار بزه بید. گفتیدی قصاص
هانه. بوکوش وا کوشته ببه. مگه به هاتو حاج آقایا فوتورکه اونا، منبر بیجیر نامو،
مردومه قاقابو چومانه جولو بوکوشه بازین هیچی!؟
حاج اقایی یا گفتی کی
اوشونه محله مئن فته رات بوکوده بو. خودا سرا کولا بنابو. بازین اینقلاب بوبوسته
پسی، بوبوسته بو قاضی یه شرع. اینقد جیوانانا بوکوشته بو یا دربدر بوکوده بو کی
ایاز خو ریفقانه مرا برنامه دیچه حاج آقا چانا دوستده ولی سپیدرو دوارسته سله کول
اونا گیر تاوه داده. آییلا کی باموبید بیگیرید، بوگروخته بو. خو نامزده مرا بزه بو
جنگل. ده اونه جا هی کس خبر ناشتی اینفر گفتی بوگرخته بوش خارج، اینفر گفتی بوشو
عراق، اینفر گفتی کردستان اونا بیگیفتیدی.
هاتو هیشکی خبر ناشتی
که آییل چی بوبوست بو.
همیشکام گفتی کاشکی
ورنا به سابی اگه به سابی آییله جا تانستی اونا بو بکشه. بازین آه کشه یی خوره
خوره گفتی:
- آییل
آییل چی داغی بو بنایی می دیله سر!
ورنا ره اونه دیل ویشتر
سوختی. گفتی کی او زاکام آییله مرا همه چه بنابو، بوگروخته بو.
خو پا مرا کیشخالا، های
آ رو او رو کودی بازین ایتا لقد زه یی تاوه دایی اوشن تر. خاکه سر هاتو خو پایا
فاکشه یی. ایتا خط کشه یی، سرا راستا کودی تبریزی دارا فاندیرستی ولی ده کشکرت
بوشوبو.
هالا تا غوروب بمانسته
بو. راشی یا پاستی. چی ره!؟ خودشام نانستی! هاتو ده عادت بوکوده بو راشه، های
فاندره. پیله آقا کی خانه ایسایی، همیشک اونه بیتابی جا قاقا بوستی.
کتله سر خورا جابجا
کونه. پیران پره مرا خورا باد زنه. های خو سرا گردانه یی راشی طرف تا دروازا
فاندرستی یو دو واره هاتو گیجه مرغانه مانستن ایچی دونبال گردسی.
مردای بازاره جا کی
ککجو و توربووکولی بیهه بو واپخته بو ایتا پیله دسماله مئن، فارسه حیاطه مئن زناکا
دینه کی چوم اینتظاری جا بازام واهیلا بو داره. هاتو ایجور کی اونه صدا جه چا مئن
بیرون بایه واورسه:
- آخه زن! ده کی رافا
ایسایی!؟
پیره زناکه دانه ایجور
نیگا کونه کی خیاله تومامه دونیا ایطرف، پیله اقا ایطرف!.
جیوانی وختانه مانتسن
خو حنا بنا مویانا، دسه مرا جه خو چومانه جولو کنار زنه یو نازه مره گه:
-تی
رافا بلا می سر تی رافا!
هان.
برگردان
فارسی: منتظرِ تو، داستان گیلکی
بیهوده به دروازه نگاه
می کنم!. دیگر چه کسی مانده که منتظرش بمانم!؟. هیچکس!. هرکسی بود، بزرگ شده، داغ
به دلم گذاشته، پر کشیده، رفته است!.
من مانده ام با کوله
بارِ خاطره ام. بیهوده در خود بهم می ریزم. راه را تا زانو علفهای هرز گرفته
چنانکه حسرت یک رهگذر را داشته باشد. مانند چشمهای من که دیگر اینقدر اشک ریخته که
ابرهای سیاه دیلمان را هم از رو برده است.
بیهوده چشمم به راه است
که چه شود!؟ هیچ چیز! سالهای سال است که آدم از این راه نمی رود، نمی آید!. من
هستم و گناهِ کردۀ خودم!.
بالای درخت، زاغی
همینطور گذرا آمده بود، نشسته بود و رفته بود. بیچاره پیرزن بیخود دلش را خوش کرده
بود[1]. دیگر با
همان دلخوشیِ بیهوده، دل پر می داد که از راه یک نفر برسد به تنهایی خانه اش
بیاید.
همینطور تنها، جارو به
دست گرفته، میان حیاط سرپا ایستاده و با خودش دارد گپ می زند. خاک حیاط که پس از
آب پاشی شدن، چنان شده بود که عطر آن تمام خانه را پر کرده بود و طوری جارو شده بود
که انگار می شد روی آن از این سر تا آن سر، سُرید.
پای پرچین، جوجه ها از
ترس شاهین( باز) خودشان را به شکل یک مُشت جمع شده در آورده بودند و زیر بال مرغ
پنهان شده بودند. خروس هم روی کُندۀ درخت به محض اینکه می خواست آوازش را سر دهد،
از ترس شاهین، قوقولی قوقویش را دریغ کرد و زیرِ کنده پرید. رفت دُور وُ برِ پیرزن
ماند.
پیرزن هم تا جوجه ها را
دید که زیر بال مرغ پنهان شده اند به آسمان نگاه کرد دید شاهین چرخ می زند و همین
الان است که مانند هواپیمای غافلگیر کننده، به جوجه ها یورش بیاورد. جارو را بالای سرش
برد. شاهین را از آنجا دور کرد، طوری که جوجه ها می خواستند با دُمشان گردو بشکنند.
خروس با سه شماره،
دوباره رفت روی همان کُنده، در میدانِ بی خروسِ مرغان، پهلوان شد.
گنجشکها روی درخت
انجیر، انگار که میتینگ بدهند، جمع شده بودند. گربه دزده، زیر درخت انجیر با حسرت
به گنجشکها نگاه می کرد.
پیرزن چارپایۀ چوبی را
از زیر پلکان، کشان کشان نزدیک خودش آورد و روی آن نشست. همینطور که جاور را زیر
پایش می گذاشت با خودش گفت:
- اگر
بودند الان من مادر بزرگ شده بودم!
آهی کشید و با لبۀ
پیراهنش گونۀ خیسش را خشک کرد. دستی به موهای تازه حنا شده اش کشید و بر شانه اش
تاب داد. انگار که همین الان است که موهایش را به دست باد داده و غمزه کنان برای
آقابزرگ دلبری می کند.
به درخت صنوبر نگاه
کرد. همین دیروز بود که زاغی از راه رسیده و روی آن نشسته بود. امروز هم همانطور.
زاغی انگار که چیزی او را
به تب و تاب انداخته بود که بیاید بالای درخت صنوبر بنشیند.
زاغی دُمش را برای
اینکه زن نازش بدهد، تکان داد و بالهایش را باز کرد و سپس هنگام پرکشیدن و رفتن،
طوری خواند که پنداری چورتکه ای را از بالای درخت پایین انداخته باشند.
به درخت بزرگ نارنج
نگاهی کرد و آهی کشید. پسرش را بیاد آورد که ده سالش بود با او نارنج را کاشته
بود. با او چاله کنده شده را از خاک پر کرده بود. پسرش هر روز اینقدر آب می داد که
همیشه پیرزن باید به او می گفت:
- آخر
بچه جان آب که زیاد بدهی بیچاره خفه می شود! نمی تواند نفس بکشد. باید به آن امان
بدهی.
دو تا درخت نارنج در
باغ قد کشیده بودند که به همه هوار می زدند. به هر دوتا هم اسم
داده بود. یکی درختِ ایاز[2]،
دیگری هم درختِ آییل[3].
ایاز اولین فرزندش بود
که همیشه می گفت به پدرش رفته است. اصلاً به او نمی ماند. اما آقابزرگ می گفت که
چشمانش را به مادرش رفته است. ولی پیرزن همیشه به حرف آقا بزرگ می خندید اینکه
چشمِ ایاز کجا و چشم خودش کجا. اگر آنطور چشم قشنگ داشت از شادی بشکن می زد.
دومین فرزندش دختر بود
که اسمش را آییل گذاشته
بود. اما او را نازمُژَک صدا
می کردند. نفسِ پدر بود. همچین که پدرش دروازۀ نرده ای خانه را باز نکرده، پابرهنه
به پیشواز پدر می رفت. یک بار هم نشده بود که پدرش دستِ خالی به خانه می آمد. هیچ
چیز هم اگر نخریده بود برای نازمژک چیری می آورد.
بیچاره پیرزن یک دل نه
صد دل به بچه ها دل بسته بود. پسرش را تا وقتی که آییل به دنیا بیاید یک جور درست
کرده بود که آقابزرگ همیشه می گفت:
- آخرش
تو پسرم را می کنی خانمآقا!
یک بار
هم نشده بود که آقابزرگ این را می گفت، او هم از خنده شکمش را نمی گرفت و از خنده
ریسه نمی رفت!
به درختان نارنج چشم می
دوزد و یک آهی می کشد که انگار تمام دنیا را می خواهد بسوزاند/ بخشکاند. سوز وُ
سازِ پیرزن، دل آدم را به آتش می کشید. برای خودش همینطور آوازِ دلتنگانه می خواند
و با درختان نارنج حرف می زد. هنوز همسایه شان از آن طرفِ باغِ پرچین شده شان، به
شهر کوچ نکرده بودند که هر وقت زنِ همسایه از لای پرچین، پیرزن را
می پایید که نکند پیرزن دیوانه شده باشد. آقابزرگ گاهگاه می گفت که باید خیلی
مواظب پیرزن باشد و هوایش را داشته باشد چون هنگامی که هیچ کس در خانه نبود، پیرزن
براستی داشت شعله می کشید و می سوخت.
بیچاره آقابزرگ هم دیگر
خمیده و فرسوده شده بود. مانند کوهی در خود فرو ریخته، می نمود. چطور می توانست آن
همه را تاب بیاورد. ولی بخاطر زنش هیچ نمی گفت. کاسگُل[4]،
دلاکِ حمام، وقتی او را کنار رودخانه دیده بود که زار زار می گریست، فهمیده بود که
آقابزرگ چه می کشید. دیگر هیچکس نمی دانست در دل آقابزرگ چه می گذشت.
ایاز را
که گرفته بودند، آییل با نامزدش در خانه بود. سه ماه نشده بود که نامزد کرده
بودند. پس از دستگیری ایاز،
دنبال آییل هم
آمده بودند. ایاز را
در محلۀ خودشان دار زده بودند. می گفتند که قصاص همین است. کشنده باید کشته شود.
مگر می شود همینطور به حاج آقا حمله کرد و او را از منبر پایین کشید و در برابر
چشمان حیرت زدۀ مردم کشت بعد هیچی!؟
حاج آقایی را می گفتند
که در محلۀ آنها بیداد کرده بود و سرِ خدا هم کلاه گذاشته بود. پس از انقلاب هم
شده بود قاضیِ شرع. اینقدر جوانان را کشته بود یا در به در کرده بود که ایاز با
رفیقانش برنامه چید و ترتیب حاج آقا را داده بود اما از سپیدرود رد شده و از
بلندای آبگیر نگذشته بود که او را گیر انداخته بودند. دنبال آییل هم که آمده بودند
بگیرند، او در رفته بود. با نامزدش به جنگل زده بود. دیگر از او هیچ خبری نداشتند.
یک نفر می گفت فرار کرده به خارج رفته بود، یکی می گفت رفته عراق، یکی می گفت رفته
کردستان او را گرفته بودند. همینطور هیچکس خبر نداشت آییل چه شده بود. همیشه هم می
گفت کاشکی ورنا[5] مانده
بود اگر مانده بود می توانست بجای آییل، او را بو بکشد. بعد آه می کشید و با خودش
می گفت:
- آییل...آییل...
چه داغی بود که بر دل من گذاشتی!
برای ورنا دلش بیشتر می
سوخت. می گفت که آن بچه هم با آییل همه چیز را گذاشته بود و در رفته بود.
با پای خودش، جارو را
هی این طرف آن طرف می کرد، بعد یک لگد می زد و آن را دور تر می انداخت. روی خاک
همینطور با پایش خط می کشید. سرش را بلند می کرد به درخت صنوبر نگاهی می
کرد. اما دیگر
زاغی رفته بود.
هنوز تا غروب وقت مانده
بود. چشمش به راهگذر خانه بود. برای چه!؟ خودش هم نمی دانست! همینطور عادت کرده
بود هی به راهگذرِ خانه نگاه کند.
آقابزرگ وقتی که خانه
هست، همیشه از بیتابیِ او حیرت می کند.
خودش را روی چارپایۀ
چوبی جابجا می کند. با لبۀ دامنش بخود باد می زند. هی سرش را به طرف راهگذرِ خانه می
گرداند و دوباره همینطور مانند مرغی سراسیمه شده، دنبال چیزی می گشت.
بیچاره مرد از بازار،
شاهی و ترب و بچه ماهی، خریده بود و در یک دستمال بزرگ چیده به وسط حیاط رسیده بود
که بیچاره زن را چشم انتظار می بیند سرگشته شده است. یک جور که صدایش از ته چاه
بیاید می پرسد:
- آخر
زن! دیگر منتظر که هستی!؟
پیرزن یک جور نگاه می
کند که انگار تمام دنیا یک طرف، آقابزرگ یک طرف. مانند وقتهای جوانی موی حناشده اش
را با دست از جلوی چشمش کنار می زند و با ناز می گوید:
- منتظرِ
تو عزیز دلم ( بلامی سر=بلایت به سرِ من). منتظرِ تو!
همین!
