گیلداستان: خاکبازی - گیل آوایی

چهارشنبه ۱ بهمن ۱۳۹۳ - ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵

تومان پیران هاچین شالیکی،

دیمپر چله خرابه

دوماغ وینیزکو لابیل جلاسته

دره سر خاکه بازه دوبو.

جه او سره کوچه صدا بامو:

-         لیباسه کهنه، سماوره کهنه می خریم

حاجی چنس جه خانه بامو بیرون. اونه چوم دکفته زاکا کی خاک بازه دوبو. خو پا توکه مرا بزه زاکه تکا بوگفته:>>ایدامه ره هایا کیلیک بوکونید.

گیلغزل: یاده دامانا بیگیفتم داد بزه مه وسته وست - گیل آوایی

یاده دامانا بیگیفتم داد بزه مه وسته وست

می چومان وارش بیگیفته بشکنه می چومه بست!

دیمه سر رابه بوکود ارسو بوبو سیفید رو آب

دئن نتانستم هاچین ارسو می چومانا دَوَست!

غوربتانه غوربته غوربت دکفته زاره زار

ده جیگیفتن کی نشا وختی دیمیری مسته مست!

پاک هاچین آبچا بو آن قد کی بنالستم هوزار

ده آویری یام کرا فریاده جا چاره نبست ( نوبوست!)

ونگو زاری ناک، دمرده بون هاچینه قاقه قاق

دیل تورابوست، غوربتا حایف دن وارست!

ده واسی صارا دکفتن بی تومان پیرانو لات

اسا کی دیل دکالست  غوربت بمانست، دن کالست!

گیل آوایی واهیلا بو رشتا گرده را دوار

واهیلی چاره چیسه!؟ وختی چومان خون بوارست!

فارسی:

دامنِ یاد را گرفتم داد زدم بس است بس

چشمانم باران گرفته سدِ چشمم را شکست

روی گونه اشک راه افتاد آبِ سپید رود شده

نتوانستم ببینم اشک تمام چشمم را بست

غربتِ غربتهاست کسی که زارِ زار در غربت افتاده

دیگر پنهان کردن که نمی توان وقتی مستِ مست غرق می شوی

دیگر هجو شده آن قدر که نالیدم ضجه وار

دیگر گمشدگی هم با فریاد چاره نشد

گریه زاری بغض غرق شده حیرانِ حیران

حالا که دل ویران شده غربت مانده فرو نریخت

دیگر باید به حیاط خانه رفت پیراهن و تنبان کنده   لات*

حالا که دل فروریخت غربت ماند فرو نریخت

گیل آوایی سرگشته شده راه به راه در رشت می گردد

چاره سرگشتگی چیست!؟ وقتی چشم خون بارید!

* "دیگر باید به حیات خانه رفت پیراهن و تنبان کنده"کنایه از داد و بیداد راه انداختن و هوار زدن است!

هاسا شعر، فارسی واگردانه مرا - گیل آوایی

هیسته چومه ارسو فادم باده دس

ببره زالاش باورده خاکا آب بده

ابرانا دپرکانه فورانه تا آسه مانه لچه

وارش کی بامو

آرزونا کشا گیفته

راشه دوارم

فاره سن فانرسن وامرازه آرزو بداشتا

شونو شونو شون

چورابونه رخشان کشئنه ره یه

ناویره

چی غم کی بکفم

هیزارهیزار

بکفته پسی ایساده رادوار!

فارسی

اشکِ چشمِ خیس را به دست باد می دهم

ببرد خاک تشنه را آب دهد

ابرها بیدار کند بگریزاند تا اوج آسمان

باران که آمد

آرزوها را در آغوش گرفته

به راه می افتم

رسیدن نرسیدن، به آرزومند نمی چسبد

رفتن وُ رفتن وُ رفتن

نازایی را سوسو دادن است

وگرنه

چه غم که بیافتم

هزار هزار

رهوار هستند پس از افتادنم.
2

دیل ونگ زنه

چوم فوکونه

دیم اوچینه

هاچین اورشین کودان درَد

کولکه باوردا!

فارسی

دل می گرید

چشم می ریزد

گونه برمی چیند

بیهوده دارند بهم می زنند
کلاف سردرگم را!
.

شیشتا گیلیکی چاردانه، فارسی واگردانه مرا - گیل آوایی

0

تی ویشتایی واسی می سر بیجیره

خیابانان خوسی می دیل آویره

امی حاققام نوبو انهمه بیداد

جه تی ارسو خایم دوشمند دیمیره!

فارسی

از گرسنگیِ تو سرِ من افکنده است

خیابان می خوابی، دلِ من گم شده است

حق ما این همه بیداد نبود

می خواهم که از اشک تو دشمن خفه بشود!

1

چوما وارش بیگیفته دئن نتانم

هاچین تورانو واهیلانا مانم

هاتو کورم کلاچم داد زنم داد

چقد واستی هاتو غوربت بمانم!!!!

فارسی:

چشم را باران گرفته، نمی توانم ببینم

درست دیوانه و سرگشته را می مانم

همینطور چشم بسته داد می زنم داد

چقدر باید همینطور غربت بمانم

2

چوما وارش بیگیفت، ارسو اوچینم

دیمه سر ارسویانه پاک  دیچینم

ایتا ایتا می یادا ایشمارم، قاق

واوُو چوما کرا واستی فوچینم

فارسی

چشم را باران گرفته اشک بر می چینم

روی گونه اشکها را انگار روی هم می چینم

یکی یکی یادم را می شمارم، مات

چشم باز را باید روی هم بگذارم
3

می ناجه تاسیانه دیل دیچینم

شبانا ونگ زنم می ارسُو چینم

روزان بم تام بزه، واهیلابُو، قاق

جه تام زئن ارسو فریادا اوچینم!

فارسی

حسرت و دلتنگی را در دل روی هم می نهم

شبانه می گریم اشکم را می چینم

روزها ساکت، سرگشته، حیران می شوم
از سکوت کردنم اشکِ فریاد را جمع می کنم.
4

آغوزداران کلاچه لیسکه کاران

هاچین هیستا بو واشک جیره باران

دکفته گوسکا دیلام پاک اونه ناف

هاتو فوتورک بزه لانتی دواران! 

فارسی:

درختان گردو، کارهای خنده دار( لوسِ) کلاغ

شاهینِ تمامن خیس شده زیر باران

از ترس تۀ دلِ غورباغه خالی شده
به محض اینکه مار در حال گذر یورش برد!
5

جه دور ماچی دمه رشتا کشم بو

فیوه جه می چومان ارسو ارسو

بوبوستم تورو واهیل پاک هاچین لات

جه ارسو ده بوشو جه می چومان سو!

فارسی

از دور رشت را ماچ می کنم بو می کشم

از چشمانم اشک می ریزد

دیگر دیوانه و سرگشته و لات شده ام
از اشک دیگر از چشمانم روشنایی رفته
.

.

دو ترانه- زنده یاد عاشورپور: اوی خودا باران بباران - ای خدای مهربون، گیلان وُ بارون

دوتا هاسا شعر- گیل آوایی

می لالایی خانی بویو

پیله آرزونا ایشماردن!

آ پا اوپا

آ دس او دس!

هاچین می نفس!

تی واکوده چوم بویو

می واهیلی یا پاستن،

خابا نوشو!

می کوچیکانی یاد بویو

پیله ماره شالترس مامده نقل! 

فارسی:

لالایی خواندن بود وُ

آرزوهای بزرگ را شمردن!

این پا آن پا

این دست آن دست

همۀ نفسم بودی.

چشمان باز تو بود وُ

حیرانی ام را پاییدن،

به خواب نرفته!

یاد کودکی بود وُ

داستانِ "محمدِ ترسو از شغال"، مادر بزرگ!
.
2

دوارسته سالانا دوره کونم بی تی شون

می آویری تی نامه مرا رخشان کشه

هاچین

هان!

فارسی

سالهای گذشته را مرور می کنم بی رفتنت

گم شدگی ام با نام تو شکلک در می آورد

بیهوده.

همین!

هاسا شعر- گیل آوایی

فاندرستنو جیگیفته ایجگرانا

پستایی کودن

جه خاب دنپرکسنه یو

فوقوسانا داب کودن!

چی هاچین

هاچین

کسکسه ره تینتیر آییم

آ شومه روزیگار مئنو

ناما دباختن!

کلاچه سر قوپپه ناها، کلاچ خبردار نی یه!

آمی اروزانه نقله یو شلی به غمزه نیدئن!

آخ اگه شومانا فوقوسیم

مرگ ایدفا!

شیونام ایدفا!

فارسی

نگریستن وُ دریغ شده ضجه ها را ذخیره کردن!

از خواب نپریدن است وُ

کابوس را رواج دادن!

چه بیهوده

بیهوده

برای یکدیگر سوسو می آییم

در این روزگار شوم وُ

نام خود باختن!

سرکلاغ لانه است و کلاغ خبر ندارد*

ماجرای این روزهای ماست و کاهلانه خود را به ندیدن زدن!

آه اگر به  شومها یورش بریم

مرگ یک بار!

شیون یک بار!

*کلاچه سر قوپپه ناها، کلاچ خبردار نی یه = سرکلاغ لانه است و کلاغ خبر ندارد، مثلی ست کنایه از آدمی که اشکال در خود اوست و خودش خبر ندارد.

سه تا گیلیکی چاردانه - گیل آوایی

چوما وارش بیگیفته دئن نتانم

هاچین تورانو واهیلانا مانم

هاتو کورم کلاچم داد زنم داد

چقد واستی هاتو غوربت بمانم!

فارسی

چشم را باران گرفته دیدن نمی توانم

درست دیوانه و سرگشته را می مانم

همینطور دیوانه وار داد می زنم داد

چقدر باید همینطور در غربت بمانم!

2

چوما وارش بیگیفت، ارسو اوچینم

دیمه سر ارسویانه پاک  دیچینم

ایتا ایتا می یادا ایشمارم، قاق

واوُو چوما کرا واستی فوچینم. 

فارسی

چشم را باران گرفت، اشک بر می چینم

روی گونه فقط اشکها را می چینم( روی هم گذاشتن)

یادم را یکی یکی می شمارم حیران

چشمِ باز را باید روی هم بگذارم 

3

چومِه ارسو دره پا در میانی

دیلا گِه وسته چن قد تاسیانی

دیلام تامتوما زه واهیلا به قاق

چوما گِه تو چره ارسو دُو وانی!؟ 

فارسی

اشک چشم دارد پا در میانی می کند

به دل می گوید بس است چقدر دلتنگی

دل هم دم فرو بسته سرگشته می شود حیران

به چشم می گوید تو چرا اشک می دوانی!
.

هاسا شعر - گیل آوایی

راشی جا هی کس نایه!،

کی رافا چوم براییم!؟،

وختی آماییم رادوار!

آویره رادواره چوم برا!

روزیگاره رخشان کشئن:

کلاچه سر قوپپه ناها،

کلاچ خبردار نی یه!

نقله من، تو، آمایه!

هان!

.

فارسی واگردانن شیمی پا!

هاسا شعر: بهاره چوم برایی - گیل آوایی

دار داد زنه

جه داره پا[1] کفتن باده دس!

باغه ره اوروشواره  بمانست یو

بهاره چوم برایی!

فارسی:

درخت داد می زند

بخاطرِ افتادن آخرین میوه بدست باد

برای باغ سوگنجوا مانده وُ

چشم به راهیِ بهار!

---

[1] آخرین میوه درخت شاید گویا نباشد. "داره پا" یا نگهبان درخت به میوه ای گفته می شود که بنا به رسم گیلکها، به هنگام میوه چینی ، بر روی درخت باقی می ماند( باقی گذاشته می شود) تا نگهبان درخت باشد و در سال بعد میوه بیشتر بدهد

گیلداستان: دونیایام بداری چی فاید وختی تی آدمه دباخته بی - گیل آوایی

گیلداستان: دونیایام بداری،چی فایده وختی تی آدمِه دباخته بی = دنیا هم داشته باشی چه فایده وقتی آدمیتت را باخته باشی! 

آ گیلداستانه خاندنه ره هایا کلیک بوکونید.

ویدئو: سجیل فاگیران= شناسنامه بگیرها - از زنده یاد افراشته

سجیل فاگیران

زنده یاد افراشته

ره آشوریْ! خبر داری سِجِیل‌فاگيران بامودی؟

نه ای نفر، نه دو نفر، عدّه یه افغان بامودی؟

پاتوک پاتوک، پرچينه کون جوخوس، بيدين چی خبره

نشان بزه، عصابه‌دس، که-خودا خانه ماشره

اَشانه کولایه اسبه نال، ها پيله‌گی، ايتا آپاره

اَشانی عصا، لو پايه‌يه، گَردَنا قونداق‌بَند دره!

اون کی اونی ديمه کوله، خاله ذره نشان دره

فارسی گب زنه هامَش، هون هوشونه پيله‌تره

ای لنگه تونگ به دس داره، او تونگ چره ساعت داره؟!

من کی نيده بوم تا هاسا، مرداکو تونگ؛ ری آشوریْ!

تلاره سر فامج کونه، خو ميرزانا دستور دیهِه

فوش دیهه، خنده کونه، بعاينه ارباباٰ مانه

ديروز بوشوم سجیلدهِ ره، می ديل زه یی: تراف تراف

تا دوخاده: نامت چی يه؟ می ديل دکفته به می ناف

بگوفتمه: غولام‌بچه، خاشهِ حَسَنِه، تقی پسر

خو چومانا زاغ دگاده، فاندرستی، خاک به می سر!

می گازه گوشتا فاندرست، می گوشهِ پوشتا فاندرست

می گردنه رگا بيده، ايپچه می موشتا فاندرست

می ديم بوبو ديواره گيل، هایْ مرا جودکی اوکوفت

اَسا مگر وِلا کونه؟ چومان می‌شين اَرسو دَکَفت

می مار، می زن، می سه تا زای، همه‌تا از سياه سفيد

يکان يکان من بوگوفتم، اون بينيويشت قبضه رسيد

ايوار بيدئم کال‌کاله ره، بوگوفته: اُ پسر، حسن!

تو بيسه يک، معطل نوکن، اينجا را يک انگشت بزن

مرا گويی؟ چنگرا بوم، خيال بوکون موشورفه آب

فووُو می گردنه پسا، گولاب تی رو، بوبوم خراب

ايوار بيدئم که-خودا صفر، هارای زَنه: ره حسنه!

چيره گبه جواب ندی؟ تی دانا زبان دينه؟

ايوار دووار خاستيم بگم، تی سر قسم، که-خودا صفر

پوله مرا، جيويزانه‌ یی، تی کوچی پسر، تی پيله پسر

تی همسايه، تی دارسايه، تی خوتیکا تی مورغ تی سک

همه معاف، همه لحاف، خاشه حسنه لاب بيسه يک؟!

فردا من ایجباری بشم، می زاکانا کی وا بداره؟

غرامته کی واسی فاده؟ می بیجاراٰ کی وا بکاره؟

چی دردسر، می پيله انگوشتا بزئم باموم بجير

لال بميری که-خودا صفر، خير نوخوری سجل‌فاگير.

هشتا چاردانه، فارسی واگردانه مرا - گیل آوایی

درا گم ایشتاوه دیوار گه نه!

رقیبا گم چره ده یار گه نه!؟

بوبوستم پاک پلاپچ آ میانه!،

رقیبو یارو یاره مار گه نه!

فارسی

به در می گویم دیوار می شنود می گوید نه

به رقیب می گویم چرا دیگر یار می گوید نه

شده ام بازیچۀ هر دو طرف در این میانه

رقیب وُ یار و مادرِ یار می گوید نه!

2

دیلا حالی نیبه داری، نداری،

کی واستی آ مرا ناجه بکاری!

تورا بی، واهیلا بی، دیل تی شین زای

دیله بانه مرا واستی بواری!

فارسی

دل حالی اش نمی شود داری، نداری

که باید با آه خودت حسرت بکاری

دیوانه می شوی، سرگشته می شوی، دلت کودک می شود

با بهانۀ دل باید بباری( اشک بریزی)!

3

نداری پئر بوسوجه کی بلایه

نداره دیل همیشک گورشه کایه

سیا به روزیگار ویشتایی به داب

بازین ویشتا چومان ارسو برایه

فارسی

پدرِ نداری بسوزد که بلاست

دلِ ندار همیشه سوخته و داغ شده است

سیاه شود روزگار که گرسنگی رسم می شود

سپس از چشمان گرسنه ارسو راه می افتد
4

خیالا شو وامختم دانه دانه
فوچه چوما بنامه سر تی شانه
تی مو افشانا بو جه باده می آ
چومه ارسو موجی تی آبو شانه 
فارسی
به خیال رفته گشتم دانه دانه
چشم را بسته سر گذاشتم بر شانه ات
موی تو افشان شد از بادِ آهِ من
اشک، مژۀ چشم شد آب وُ شانه ات.
5

کشاشوم فورشانا دریا وناشته

باورده موجانا می کش بکاشته

خیالا بال بزه می ارسو، می آ

می دیم ساحیل چومان دریا بداشته

فارسی

ماسه ها را در خود گرفتم، دریا نگذاشت

موجها را آورد بغل من کاشت

خیالم را اشک و آه من دامن زد

گونه ساحل، چشمانم دریا نگه داشت.

6

دیلا گم وسته ده! ارسویه  دریا!

فوشوسته می دیما جه ونگ، جه آ!

بیدم گه چوم فوچین دوری جه تی خاک،

نایه هی کس! هاچین ایسای کی رافا!؟

فارسی

به دل می گویم بس است دیگر، اشک دریاست

شسته است گونه ام را از گریه، از آه!

دیدم می گوید چشم روی هم بگذار، دوری از خاکت،

هیچ کس نمی آید، بیهوده چشم به راه که هستی!؟

7

چومان ارسو ناره بیخود ایسم قاق

مثاله پوشته، خوشکه چومانه باغ

هاچین واهیلا بوسته تام بزه داد

دمردم بسکی دیله سر بنام داغ 

فارسی

چشمها اشک ندارند بیهوده حیرانم

باغ چشمها زمین خشک و بایر است

بیهوده سرگرشته ساکت شده داد(فریاد)

خفه شده ام از بس که بر دل داغ نهاده ام

8 

دیلا های چو زنم من کی آویرم

مثاله زرده ولگ باده اسیرم

هاچین ویلانو واهیل، تور، بوبو زار

مره گم ایشتاوم خانم دیمیرم!

فارسی

دلم را هی تحریک می کنم، من که گمم

مانند برگ زرد اسیرِ بادم

براستی سرگردان، سرگشته، دیوانه، زار شده
با خودم می گویم می شنوم می خوانم خاموش می شود( غرق می شوم)
.

چارتا هاسا شعر - گیل آوایی

قولقازه رادواران

بوک بوکوده شهر

کوچانه دیل پوره

جه خیابانخوسه جوخوفته ایجگیره یو

بی پنایی ناک زئن[1]!

اخ اگه زمستان دواره یو

تومانا به لاتانه سختی!

فارسی:

رهگذران در خود فرو رفته

شهر بغض کرده است

دلِ کوچه ها پُر اس

از بغضهای پنهان شده وُ حالتِ پس از گریۀ بی پناهیِ خیابانخوابها!

آه اگر زمستان بگذرد وُ

تمام شود سختی لاتها!

2

آسا کی میدان دکفتنو

خون فیشانه وخته!

تی پاچه گیفتن،

جیویشتنه بانه یو و

شلی بغمزه ولا کودن!

وختی میدان دکفتنا دوارستم بوگو

چی یارستی

کو دریا دیل بزی!

فارسی:

اکنون که وقتِ به میدان آمدن است و

خون ریختن!

گیردادنِ توست و

بهانه برای شانه خالی کردن و

از زیر کار در رفتن!

وقتی از پس به  میدان رفتن در آمدم بگو

چی جراتی داشتی

دل به کدام دریا زدی!

3

شب سیایو گاب سیا

واکوده کورانه چرچره

دترانن دوخوشانن فته رات کودنو پاکچینا!

وای اگه دپرکه فوقوفتانه جیگیفته ایجگره فریاد

فوخوسانه جا دپرکستنو

سیایی ناهان ذوغالی ره!

فارسی

شب سیاه وُ گاو سیاه[2]

برای کورهای بازچشم خوش گذرانی ست

یکه تازی، خشکاندن( پژمرده کردن)، بیداد کردن با همه چیز را تا ته چیدن( بیداد کردن)

وای اگر فریادِ یورش برده شده ها بلند شود از بغضِ پنهان!

برخاستن از کابوس است وُ

سیاهی را گذاشتن برای ذغالی(2)!

4

ای اگه ویریزیم
مرگ ایوار، شه ون ایوار!
آمی موشتا گاب نوخوره
دونیا دکالایه جه امی میدان دکفتن!

هان!

فارسی
آی اگر برخیزیم
مرگ یک بار شیون یک بار!
مشتمان را گاو نمی خورد،
دنیا فرو می ریزد از به میدان آمدنِ ما!

همین!

مُشتمان را گاو نمی خورد، یک اصطلاح گیلکی و کنایه از "هیچکس جلودار نبودن" نبودن است!

[2] یک  اصطلاح گیلکی ست کنایه از در تاریکی و سیاهی چیزی کسی نمی بیند

[1] ناک زئن( ناک زدن) حالتی ست که پس از هق هق گریه به کودک دست می دهد حالتی مثل سکسکه اما سکسکه نیست. مترادف فارسی برای این حالت به نظرم نیامد!

گیلیکی هاسا شعر- زمستان - گیل آوایی

کشاشو زمستان،

چُورابو بیجاره اشکل دباختا!.

کلاچ رخشان کشه،

رُو بامو مترسی که ره!

بیجاره تاسیانی یه یو

گیله مرداکه پورکنی،

نوبه آبه شُور شُورو،

گوسکایانه آواز:

دوم درازی مورد!

کی خبر آوورد!

فارسی:

زمستان در آغوش گرفته است

شالیزارِ ساقۀ برنج باختۀ رها شده را.

کلاغ شکلک در می آورد،

برای مترسکِ آشفته!

دلتنگیِ شالیزار است وُ

پیش آماده کاریِ[1] گیله مرد،

شُر شُرِ آب در راه آبِ چوبی[2] وُ

آواز غورباغه:

دُم دراز مُرد[3]

که خبر آورد!

---

[1] آماده کردن شالیزار برای شالیکاری

[2] راه آب چوبی، به وسیله ای پُل مانند که بر روی جویِ میان دو شالیزار که آب را از یک سو به سوی دیگر آن می رساند، گفته می شود.

[3] دُم دراز مرد که خبر آورد، ترانه کودکانه ای ست کنایه از این که غورباغه ها چه می گویند یا می خوانند!